He waiata aroha mō Te Toko (Mahuta)
Nā Rihi Puwahine nō Ngāti Tuwharetoa
Nā Te Taite Te Tomo te whakamārama
|
Ko Rihi Puhiwahine he wahine nō Ngāti Tūwharetoa, engari ko tetahi taha ona no Ngāti Maniapoto, no Ngāti- Toa. I whakawhaiaipo ia ki a Te Toko, ara, ki a Te Mahutu, I waiata atu e ia te waiata nei i Owairaka, he kainga kei te takiwa o Maungatautari, kai waenganui o Parawera o Aotearoa. Hei reira hoki ka titiro atu ki Kakepuku maunga e tu ana mai i te tapa o te repo o Kawa e tata ana ki Te Awamutu; a kei ko atu ko Pirongia. Na Pei te Huirinui enei korero e whai ake nei i tapiri. Na Te Peehi etahi korero i tuhi mo Tongariro me Pihanga nga maunga e whakahuatia nei i roto i te waiata nei. Ko Tongariro maunga na Rangi-e-tu-iho-nei i whakamoe ki tana wahine ki a Pihanga, he maunga ano no te takiwa ki Taupo. He uri no raua te huka rere, te nganga me te ua. Ki ta Ngati Awa ki tana korero e rua ngā wahine a Tongariro, ko Pihanga me Ngauruhoe, he maunga tahi raua. I whai a Taranaki maunga kia riro i a ia nga wahine a Tongariro. I whai hoki etahi atu o ngā maunga ki aua wahine. Ka tupu he pakanga, ka wehewehe ka haere noatu nga maunga i te nuku o te whenua. Ko Taranaki i ahu ki te tai hauauru a e tu mai rano i reira. Ko Whakaari (White Island i ahu ki waho i te moana,) me Paepae-aotea (he motu toka e tata ana ki Whakaari), me Moutohora (Whale Island) me Putauāki (Mount Edgecumbe). Tera ano etahi korero mo nga maunga nei na nga iwi o Tuhoe kei roto i te pukapuka a Te Peehi ("Tuhoe"p 983). He maha noatu nga waiata a Puhiwahine. |
Ka eke ki Wairaka1 ka tahuri whakamuri,
Kaati ko te aroha te tiapu i Kakepuku2,
Kia rere arorangi te tihi ki Pirongia;
Kei raro koe Toko4, taku hoa tungane. Naku ano koe i huri ake ki muri;
Mokai te ngakau te whakatau iho,
Kia poruatia e awhi a kiri ana.
Kotahi koa i mihia iho ai
Ko taku tau whanaunga no 'Toa9 i te tonga,
No 'Mania10 i te uru, ka pea10 taua
I ngakau nui ai he mutunga mahi koe.
Kati au ka hoki ki taku whenua tupu,
Ki te wai koropupu i heria mai nei
I Hawaiki ra ano e Ngatoro-i-rangi14,
E ona tuahine Te Hoatu-u-Te-pupu15;
E hu ra i Tongariro, ka mahana i taku kiri.
Na Rangi mai ano nana i marena
18Ko Pihanga te wahine, ai ua ai hau,
Ai marangai ki te muri-e, kokiri!
Ngā whakamārama
1Wairaka – ko Owairaka, kua whakamaramatia i runga ake nei.
2Kakepuku – he maunga kei te tapa o te repo o Kawa, e tata ana ki Te Awamutu
4Toko – ko tētahi ingoa ko Te Mahuta, he rangatira no Waikato, no Ngati Maniapoto.
9Toa – ko Ngati-Toa.
10Mania – ko Ngati Maniapoto.
10Pea – he kupu pakeha "pair"; ka taurite raua.
14Ngatoroirangi – ko te tohunga nui o runga i a Te Arawa.
15Te Hoata-u-Te-Pupu – ko Hoata raua ko Te Pupu nga tuahine a Ngatoro-i- rangi. I a ia i mate ai i te huka i runga o Tongariro, ka karangatia ki ona tuahine kia haria mai te ahi tipua i Hawaiki; koia nga puia.
18Pihanga – he maunga kei Tokaanu, Taupo, e kii ana i tautohetia e nga maunga nunui e Taranaki, e Tongariro, a, riro ana i a Tongariro. Ko te Pukeronaki ta raua tamaiti.