Ko taku mahi me te wāhi mahi ai au
Nā T. S. Kāretu
Nā, ko te wāhi e mahi nei au ināianei he wāhi hou, ā, nō te iwa o Mei i te tau 1963 i whakatuwheratia e te Kuini. Ko te kowhatu tuatahi mō te wāhi nei nā Te Nāhi i whakatakoto i te tau 1959, ā, nō tēnei tau tonu nei, arā i te tau 1963, i oti ai. I a mātau i uru tuatahi mai ai ki roto, kāore anō kia pai te mutu, ēngari nō mua i te taenga mai o te Kuini i papai katoa ngā wāhi katoa. E kiia ana ko tēnei te mea tino ātaahua o ngā whenua katoa kei raro i te maru o te Kuini o Ingarangi.
Ko tēnei te kāinga o te Kāwanatanga o Aotearoa i Ingarangi nei, ā, he wāhi whakatā, whakangahau rānei mō ngā mea o Aotearoa e taki haere mai pēnei ana ki konei hararei ai. Ka kitea katoatia ngā pepa o te kāinga nā, ā, tae mai ai hoki ngā reta ki ngā mea kua waiho koinei hei wāhi kohikohi i ā rātau reta.
Mō mātau ake kei konei e mahi ana, he wāhi tino ātaahua. He wāhi kei konei e āhei ai mātau ki te haere ki reira kai ai, a, he iti ake te utu ki a mātau i ngā mea haere mai o waho. Kei runga rawa te wāhi pai hei whakatā, ā, ko ngā mea anake kei konei e mahi ana ngā mea ka whakaaetia kia piki ki reira. Ki te pai ngā rangi, ka kitea katoatia a Rānana i runga o te whare nei - ahu ai hoki a runga ki ngā pito e whā o Rānana nei. Ka ātaahua hoki a Rānana ki te tirohia atu i te wāhi tiketike nei.
Ko te nuinga o mātau kei konei e mahi ana nō te kāinga nā, ēngari ko ētahi anō nō konei ake. Ki te raruraru tētahi tangata o te kāinga nā, heoi anō tāna he haere mai ki konei ki te kite i te tangata e āhei ana ki te whakatika i tana raruraru. Ki te pīrangi pukapuka hoki te tangata e pā ana ki te kāinga nā, heoi anō tāna he haere mai ki konei ki te kimi haere. He nui tonu ngā pukapuka kei konei - ka tata pea te tekau mano, ā, e pā katoa ana hoki ki te kāinga nā. Ko te nuinga o ngā mea haere mai ki konei ko ngā tangata o konei kei te pīrangi haere atu ki konā noho ai. He tokomaha tonu ngā mea haere mai ai ki konei pātai ai.
Ko taku nei mahi he whakaatu ki a rātau i ngā mea katoa e pā ana ki te tangata e tauhou ana ki te kāinga nā. Ko ngā āhua pātai katoa ka tae mai ki a au, ā, he nui tonu ngā pātai e pā ana ki te reo Māori, ki ngā waiata Maori hoki. Nā, i ētahi wā, kua tae mai he tono ki a au kia haere ki ētahi rōpū o Rānana nei ki te kōrero atu ki a rātau mō Niu Tīreni, mō ngā Māori rānei. He nui tonu ngā wāhi kua tae au, a, ko tāku mahi he kōrero ki ngā rōpū o aua wāhi nei mō Niu Tīreni. I ētahi wā, tonoa ai au ki rāwahi hei kaiwhakapākehā, arā i ngā wāhi Wīwī te reo, Tiamana rānei, a, ko enei tū mahi ngā mea tino pīrangi rawa atu au. Nā konei i kitea ai ā kanohi ngā wāhi i wawata noatia rā i a au i te wā kāinga nā.
I a au i konei, he nui tonu ngā mea tono mai i a au kia haere ki te whakaako i a rātau ki te kōrero Maori. Nā te nui o te mahi, kāore au e wātea ki te tautoko i ā rātau tono. Kotahi noa iho te mea kei te whakaakona e au, nō Opōtiki ake te tamaiti nei, ēngari kua pakeke mai ki konei. Kei te kaikā rawa atu ia ki te ako i te reo, i ngā tikanga anō hoki a tātau, a te iwi Māori. Ko tōna hiahia he hoki atu ki te kāinga nā noho tūturu ai. Kua ea pea i a ia te whakatauki: Whāia e koe te iti kahurangi; ki te tuoho koe, me maunga teitei.
Ko tētahi wahine anō o konei he kaiwhakaako i ngā kanikani o ia whenua kua tahuri ināianei ki ā tātau nei waiata, haka anō hoki. Ko tēnei, he kaikā anō, ā, kei te rika katoa ia kia mau i a ia ngā ringaringa o ētahi o ā tātau waiata. He nanakia tonu, ā, mā te whakamātau tonu ka tae ia. Kua riro anō tēnei māku e whakaako nā te mea i āta tonoa mai ki a au; pēnā kua waiho atu au mā ētahi atu o mātau o konei ia e whakaako. Nā ēnei tokorua kua hoki noa iho ōku whakaaro ki ngā kupu o te waiata rā:
Mā te pēnei, mā te kitekite
Ka honoa e, ka piri tahi e
Te rongomau e.
Atu i ēnei, ko ngā Pākehā o te kāinga he rite tonu te taki haere mai ki a au pātai ai ki ngā kupu o ngā haka, o ngā waiata rānei i ako ai rātau i a rātau i te kāinga nā. Ki tōku nei whakaaro, he pai ake mena i waiho e rātau. Ki te mōhio au kāore i te tino mōhio te kaipātai mai, kua kiia atu e au kia waiho. He pai ake te waiho, i te waiata he noa iho, kotiti rānei,
Kua kite iho koutou he nui tonu ngā pātai e pā ana ki a tātau, ki ngā taonga hoki kua whakarerea iho ki a tātau e ō tātau tūpuna. He pūtake tonu tō te kōrero, Kia ū, kia mau ki tō Maoritanga.
Nā, me hoki āku kōrero ināianei ki te wā i whakatuwheratia ai a konei e te Kuini. Ko te hāora i whakaritea mō tana tae mai ko te toru i te ahiahi. Nō te tekau mā rua tonu o ngā hāora i tīmata te huihui mai o te tangata ki waho tiaki ai i te taenga mai o te Kuini rāua ko tana tāne. Nō te hāpāhi pea o te rua i tīmata ai te taetae mai o ngā tāngata rongonui o konei - te Pirīmia me ētahi atu anō o ngā Mema o te Kāwanatanga o konei. Ko te ope i hui mai ki konei i taua rangi, kotahi mano, ā, i taetae katoa mai rātau i mua i te Kuini.
Nō te toru i tae mai ai te Kuini rāua ko tana tāne, ā, i mohiotia ai kua tae mai, he hāparangi nō ngā waha o ngā mea i waho e tūtū ana. Katoa ngā toa me ngā tari e tata ana ki a mātau nei i whakairia ki te haki, a, i whakaaetia hoki ā rātau kaimahi kia kite i te Kuini e tae mai ana.
Kuhu mai ana ia ki roto nei, tū katoa ana te whakaminenga ki te whakanui i a ia. Āpiti atu hoki ko āna kaimahi ake i kōnei anō ki te puhi i ā rātau tētere hei whakamōhio ki te katoa kua tae mai ia. Nō tōna nohonga ki raro, i tau anō ai te whakaminenga ki raro, ā, riro ana mā tō mātau nei rangatira, mā Sir Thomas MacDonald, ia e mihi i te tuatahi, nā te mea ko ia hoki te tangata whenua. Whai mai i muri i a ia ko te tangata tuarua o te kāinga nā, ko J. R. Marshall, nā te mea ko te Pirīmia kāore i wātea ki te haere mai. Nō te mutunga o ngā whaikōrero a ēnei tokorua, ka tū mai ko te Kuini ki te whakahoki i ngā mihi atu ki a ia. I kōrero anō hoki ia mō ngā manaakitanga maha i a ia, i a ia i Aotearoa nā i ngā mārama kua pahemo ake nei. I te mutunga o tana whaikōrero, i whakatuwheratia e ia a konei, a, haria ana hoki rāua ko tana tāne ki te mātakitaki haere.
Ko ētahi o mātau i noho mai ki runga nei, ki te rewanga tuatoru, ki reira tatari ai ki te taenga mai o te Kuini. Kāore mātau i roa e tatari ana, ka puta ake rātau katoa, ā, pai ana tā mātau kite atu i a ia, otirā, i a rāua tahi. I muri i tēnei, i haria rāua ki runga rā anō ki te inu tī, ā, ki te mātakitaki haere anō hoki. Kotahi hāora, neke atu rānei, rāua ki konei, ā, nō te taenga mai o te wā hei haerenga mō rāua, i hui katoa ngā tāngata ki raro ki te tatari anō ki a ia, ā, ki te kite anō hoki i a ia. Umere ana te katoa i tana putanga mai anō, ā, tae noa ki tōna waka.
Ko tēnei rā e kore kē e wareware i te nuinga o mātau - he rā whakahirahira rawa atu tēnei.
Nā, ko te wāhi nei e rua rau putu te teitei, ā, tekau mā whitu hoki ngā rewanga; tekau mā tahi o ngā rewanga nei kei a mātau, ā, e ono ngā mea kua rīhitia. Nō nā noa nei i hūnuku mai ai mātau ki konei, ā, mai i te tau kotahi mano e iwa rau mā rima tae mai ki tēnei tau, i te huarahi e mōhiotia nei ko te Strand ngā tari o te Kāwanatanga e tū ana. He koanga ngākau te wāhi nei ki ngā mea haere mai o te kāinga i te kaha ātaahua o te wāhi nei. Pai ana te waiho hei take whakahīhītanga mō te tangata. Koinei rā, e hoa mā, tō koutou kāinga i tēnei taha o te moana. Nau mai, hoki atu!