Te waka Aurere – ngā akoranga ki Taputapuatea marae, Raiatea
Nā Kingi Ihaka
I te atatū o te rā tekau mā whitu o Mahuru, 1992, ka tīmata ngā tāngata o te motu o Raiatea ki te huihui i te wahapū o Taputapuatea. Ko tēnei hoki te wāhi e haere atu ana ngā kaumoana mā runga i te waka Hokulea mai Huahine. He wāhi tino tapu tēnei, hāunga anō ki ngā tāngata whenua o reira, engari ki a tātou te iwi Māori. Te take, i roto i ngā korero i tīmata mai ngā waka i mua atu i tō rātou hekenga mai ki Aotearoa i reira. "He kākano i ruia mai i Raiatea, e kore tātou te iwi Māori e ngaro." I reira ngā tāngata e tatari ana mō te taenga atu o ngā manuhiri. I ngā rā o mua tata atu ki tēnei, kua tae kē ngā kaumoana ki Huahine. I reira rātou e whakatikatika ana i te waka Hokulea me rātou anō mō te haerenga atu ki Raiatea. Kīhai i tino tawhiti. Pēnā e tika ana te hau e kore roa atu i te ono haora pea.
Eke atu i te toru mano tāngata e tatari ana i a Hokulea i Taputapuatea. Ko tēnei iwi o Tahiti he iwi ātaahua ngā wāhine. Ko ngā tāne, kīhai i nui pēnei i ngā toa Māori. He tāngata poto ngā tāne, he ōrite anō te kanohi. Engari ki ō rātou kākahu, he tino rerekē. Ngā wāhine katoa o reira ka nui te tino roa o ō rātou makawe. Ki muri i ō rātou taringa kua titia e rātou tētahi putiputi. Ko ō rātou kākahu roa he pareau. I reira anō ngā kaiārahi o ētahi atu motu, nō Hawaii, nō Rarotonga, nō Micronesia, aha atu, aha atu. Ahakoa te rerekē o ngā iwi i reira, i reira rātou katoa mō te kaupapa, otirā, ki te pōwhiri i ngā kaumoana.
E iwa, neke atu rānei ngā kaipatu i ngā pahū. He tāne katoa. Ko ētahi o ngā pahū nei he rite anō ki ngā kēne kirīmi o te kāinga, me te nui anō. Engari kua mahia e rātou mai ngā kiri o ngā rākau o reira. Ānini pai te mātenga, i te kaha o te patu o ngā tāne i ēnei pahū. Ko ētahi anō he pahū nohinohi ake. He rākau anake ēnei. Tino rerekē te tangi o ēnei pahū ki te tangi o ngā pahū nunui. Kia kaha anō te tangata ki te patu i ēnei momo pahū, nā te mea, kia kite atu rātou i te manuhiri e tata mai ana kua haere kaha te ringa ki te patu i ngā pahū nei. I a rātou e patu ana i ēnei mea, e kanikani ana ngā wāhine. Ko te tino tere te whatiwhati o ngā hope o ngā wāhine me te piu hoki o ngā tinana.
Nā e pēnei ana te noho o te iwi i te taha o te moana. He rā tino ātaahua. Kīhai he kapua i te rangi. Kīhai hoki te hau e kaha ana. Ētahi o ngā tāngata e kai ana, ko ētahi e takoto ana i roto i te moana e titiro atu ana ki waho. Nā te mea kua kitea atu te waka Hokulea. Engari ka nui anō te tawhiti ki waho. E rua atu haora i mua i te taenga mai. I te kitenga atu o Hokulea e tā rātou karere, ka auē.
Nā i konei, kua tīmata ngā rangatira o ngā tāngata whenua i ā rātou karanga. E kore ngā wāhine o ēnei motu e karanga pēnei i ngā kuia o te kāinga. Ko ngā tāne anake ngā kaikaranga. I a rātou e karanga ana, e tangi ana ngā pūtātara, e haere kaha ana ngā pahū me ngā tāngata i uta e kanikani ana.
Ko tētahi mea tino whakamīharo i kitea i tēnei rā, nā te tatanga mai o te waka nei ki uta, ka marangai kaha, i tino pakaru mai te rangi. Ka puta te ua, te uira, me te whatitiri hoki. He aha te take i pēnei ai? Tēnā pea he tohu atua. Mākū pai ngā mea katoa, engari ahakoa i mākū, nā te āhua o ērā takiwā e mahana ana te tinana.
Ka tae mai a Hokulea i waho tata atu, ka haere atu ētahi waka iti hei whakawhiti mai i ngā kaumoana me ngā rangatira rā ki te Marae o Taputapuatea. Ahakoa he maha ngā tāngata hei pōwhiri i te manuhiri, ka nui anō ngā tāngata o wāhi kē, i reira e hopu ana i tēnei taenga mai mā ō rātou ake mīhini ataata, aha atu, aha atu.
Ka tae mai ngā rangatira nei mai i ngā motu o Te Moana nui a Kiwa, ka haere kaha rawa atu te tangi a te pūtātara, me ngā pahū hoki. Ka haere atu ētahi o ngā wāhine ka whakatare tāhei putiputi ki ngā kakī o ngā tāne. He tikanga anō tēnei nō reira. Kua harirū. Ā, kua whakapā ngutu, kotahi ki te taha mauī o te pāpāringa, tētahi ki te taha matau, ahakoa wahine ki te tāne, tāne rānei ki te tāne.
Ko te mea tuatahi, ko ngā karakia tawhito o ēnei iwi. Te āhua nei hei whakanoa i ngā kaumoana me ngā rangatira o wāhi kē. Ka mutu ēnei mahi tapu kua haere ngā kaumoana me ngā rangatira anō, haere tētahi ki muri i tētahi. Kia tae ki ētahi o ngā kōwhatu teitei, kua haere mā te taha, ā, huri noa, nā, kua waiho atu ētahi putiputi ki runga i ngā kōwhatu nei. Ko te atua tino nui o ēnei kōwhatu ki mua tata anō i te hounga atu ki te wāhi tapu. Me hanga anō tēnei atua i te kōwhatu. Ko ngā tāngata whenua i tīmata i ngā mihimihi, me ō rātou kīnaki hoki. I tēnei wā e ua kaha ana. I te tūnga o Hekenukumai ki te mihi ki ngā atua o reira, mutu tonu atu te ua, ka paki te rā. I āhua pēnei pea i te mea e hiahia ana ngā atua o reira ki te whakarongo ki ngā mihi a te kaumātua nei. He wā tino tapu tēnei. I a Hekenukumai e mihi ana, horekau he tangata i reira i korikori, i turituri, i kōrero rānei.
I te mutunga o ngā kōrero, ka noho kotahi ngā tāngata katoa i reira, i runga i tētahi marae tata ki Taputapuatea. I reira rātou akongia ai ki ngā āhuatanga ārahi waka a ngā mātua tūpuna. Nō te mutunga o ngā akoranga, ka hoki mai a Hekenukumai ki te wā kāinga.