Te nohonga i te waka
Ko Alex te tuarua o ngā kaiarataki i a mātau, me te tohunga mo ngā rā. Ko ia, ko Rodo, ko Ace, me ahau, ka tū ki te kei hei kaihoe ārahi. E ono haora te tū ki te hoe, e ono haora ki te whakatā. Ko Francis te kaitātaki mo tēnei mahi. He mahi tino uaua tēnei. I ētahi wā, ka puta te karanga, "E kore e taea e au te tū hai kaihoe mo te ono haora i tēnei rangi. Tērā pea ki a koe tētahi o aku haora, hai āpōpō māku e whakahoki to haora? Tino māhorahora ana ta mātau noho tahi, ahakoa i ētahi wā anō, i āhua puta te riri i waenganui i a mātau. Ko te kōrero whakamutunga katoa i a Francis. Ko Ace te tūmau mo mātau. He tino toa hoki a Ace ki te makamaka tao hai wero ika. I a rāua ko Rodo te tino mahi hopu ika hai kai ma mātau.
Mīharo katoa ahau ki ta rāua mahi hopu ika, he tōtō aho roa hoki tērā. I tētahi rangi, ka mau mai tētahi mangō i a Ace. Te kaha kaitā o taua mangō, kāore e taea e mātau te huti mai ki runga ki te waka. Kātahi ka whiua atu e Ace tētahi taura hei tauhere, me te hūpeke atu ki runga i te tuarā ki te tuaki i ngā whēkau o te mangō, kia pakaru ki waho, kia māmā. Tauhou katoa tēnei mahi ki ahau.
Ko taku tino mahi he tiaki kia noho pai tonu to mātau waka. Ko te nuinga o te tekau mā tahi o ngā rā, e rere atu ana mātau ki Rarotonga i karawhiua mātau i te āwhā me ngā kino. Ko te hotu o te moana, he paeroa nui i ahu mai i tai Tiri o te moana ki Te Tonga. Ko to mātau waka ka mau whakamua tonu te ihu, tae noa. Mau tonu taku titiro haere ki ētahi wāhanga o te waka kei heipū ki te pakaru. I ahau anō te mahi koutu i nga wai paratī mai ki roto o te waka. Inā puta he kapua pango, me ngā hau teitei, ka puta te karanga a Francis kia tahuri katoa mātau ki te tirotiro kia mau tonu ai nga here o te waka.
E rua ngā taonga o te ao hou i haria e mātau. Ko te pouaka paoho irirangi i pakaru. Ko te kare kāhi hei tao kai mahana ma mātau. Kotahi ta mātau kainga māoa i te rā. Kapi katoa a waenganui o ngā takere i te whare waka. Na te pai o te takoto o to mātau waka, i ngāwari ai te kai i runga i te rahoraho.
Haumātakataka
E toru rā i muri mai i tō mātau wehenga atu i Raiatea, ka pakaru mai te haumātakataka. Ko Francis te kaitirotiro, ko Alex te kaihoe. E rua rawa ngā whati o te tokotū hinga rawa ana ki runga i te whare waka. Inā te nui o ngā ngaru, rite tonu ki ngā maunga teitei, otirā, me tere tonu tā mātau tahuri ki te tōtō mai i te tokotū, me te rā ki waho o te moana kei kaha kē atu te pakaru. I tapahia e mātau ngā taura katoa, kātahi ka tōia mai te rā, me te tokotū. Nā te kaha o te pupuhi o te hau, i uaua ai te kōrero, kei roto kē hoki mātau i ngā ringaringa o Tāwhirimātea me Tangaroa. Kātahi ka tukuna te punga rere o tō mātau waka, ka tatari kia pau ngā riri o te āwhā. E toru nga rā e whanga ana kia tau te moana. I hangaia e mātau he tokotū poto, e rua mita te potonga. I hangaia anō e ahau tētahi atu tokotū mai i ngā toenga. Nā Alex hoki te rā i whakakope, i taea ai e mātau te haere, me te mīharo ki te tere tonu o te rere o tō mātau waka.
E whitu rā e mau tonu ana te āwhā nei. He moe kinikini anake te mahi i ia rā. Ka pātata atu mātau ki Rarotonga, ka timata te pupū ake o te rekareka. Ko taku hoa wahine a Raipoia i te takutai e tatari mai ana, me te māharahara o ngā whakaaro. Nō muri rawa mai ka kōrero mai ki ahau. I kite mai hoki ia i tā mātau tokotū poto e puta ana, e ngaro ana, i te pāhuka o ngā ngaru. Koirā te rahi o ngā ngaru.
Rarotonga
I pōhiritia mātau i Rarotonga. I puta ngā kōrero mō ō rātau tīpuna whakatere waka o te ao tawhito nō mua kē nei i a mātau. Kātahi mātau ka tahuri ki te whakarite mō te wāhi whakamutunga. Tuatahi, he kimi tokotū hou mō te waka. Kia rawaka hoki ngā wai mō te toru tekau mā ono rā. I ūtaina hoki ētahi kokonati, ētahi miere nō te puihi, ētahi panana maroke, panana torouka, he papaia, me te tini atu o ngā hua o Rarotonga. Ka pau te rua wiki ki Rarotonga, ka ūtaina ēnei taonga ki runga ki te waka, kātahi ka ahu atu ki Aotearoa.
Te huarahi whakamutunga
I wehe atu anō mātau i te pō ki te wāhanga uaua o tēnei haerenga. Nā te nui o te āwhā me te karawhiu o ngā haumātakataka kīhai i taea te māngoingoi ika. Ko te pai kē, i noho maroke a mātau kai i roto i te whare waka.
Nā wai rā ka pau te kaha o te āwhā. E ono rā i muri i tō mātau wehenga mai i Rarotonga, ka mau mātau i te wāhi o te hau kore, he iti rawa nei tōna pupuhi. I puta ohorere mai tētahi waka mīhini mau taonga ko Te Tiare Moana te ingoa. Te kōrero mai a te rangatira kei te tika tonu te rere o tō mātau waka. I inoi atu ahau inā tae rātau ki Ākarana me tuku atu he kōrero ki aku mātua kei te pai tonu ahau.
Nō muri mai ka rongo ahau i haere tika atu tētahi o ngā tāngata o tēnei waka ki Rotorua ki te kōrero ki aku mātua me te whakaatu i ana whakaahua o tō mātau waka i te moana nui. I mōhio tonu a Francis na te haukaha te waka i pupuhia whakarunga, a, mamao rawa te kotiti o te waka ki te uru, kua tata kē mātau ki te ākau o te Kermadec. E whā ngā rā tino ngenge nei, e whanga ana mātau kia marino mo te reremoana.
Ko te mahi he whakatikatika i ngā taura, he whakamaroke kākahu. Notemea kāore te hau huri, i whakaaro mātau mutu anake te mahi he rere tika atu ki waenganui i te ākau. Kei te huri haere, kei te āta titiro kia kore ai e tūtuki ki ngā toka. Inā puta te hiahia ki a Rodo ki te tū ki te hopu karoro, ko ta Francis me haere tonu mātau. I pōkaia a mātau kai me ngā wai ki roto ki ētahi pūkoro iti, kia ngāwari ai te nekeneke mai i tētahi taha ki tētahi taha, kia ōrite pai ai te takoto o ngā takere.
Inā tata haere atu matau ki Aotearoa, ka tīmata te puta o te rekareka ki roto ki a mātau. Ka puta mai te tōmairangi, ngā manu, ngā rango, ngā rimurimu me ngā tāwhaowhao. I tētahi pō, ka pā mai tētahi poro rākau ki te hoe ārahi o te waka. Te mutunga mai i te rā i mua o te rā Kirihimete, e ono tekau mā whā rā i muri mai o tō mātau wehenga i Raiatea, ka kite atu mātau i a Aotea. Ko ngā kai o te hākari o te rā o te Kirihimete, e ono ngā paepae o te kākati wai māori, e whā ngā tīni mīti kau, me nga tini pini e toru. I te rā o muri o te Kirihimete, ka tae mātau ki te takiwā o Tūhua, i te rā o muri o tēnā, ka tae mātau ki te moutere o Motiti.
I ū pai, i tutuki tā mātau haerenga mai. Kua kite mai te ao, te pono o te hekenga mai o ngā mātua tipuna e kīia nei e ngā kōrero tawhito a ngā tīpuna i roto i ngā tikanga me ngā āhuatanga katoa o te Ao Māori. Ko te kaupapa o tā mātau rerenga mai, he haere waka mai i raro i ngā ritenga tata ki ērā o te wā o ngā mātua tipuna. Kia whāwhātia, kia kitea hoki ngā mōhiotanga, ngā uaua, ngā piki me ngā heke, o ngā huarahi i hoea mai e ngā mātua Te Moana Nui a Kiwa. Kāore he pukapuka hei ārahi, mau tonu ki ngā taonga tawhito me ngā mātauranga a ngā tīpuna i heke mai i te Ao Māori, ū ana ki Aotearoa.
Inā puta te pātai ki ahau nō konei nei, kei whea te tauranga pai mō tātau, ko tāku ki a rātau, tauhou katoa ēnei takutai ki ahau. Pērā tonu i te wā o ngā mātua tīpuna. Kāore hoki mātau i mōhio i tau mai mātau ki te wāhi i tau mai rā ngā mātua tīpuna
E rua ngā huarahi hai whāinga mā mātau. Te kuhu tonu atu rānei ki roto ki te whanga o Tauranga, te whakatutuki rānei i tō mātau haerenga. Otirā kāore ngā raruraru i mutu i konei: i puta anō tētahi āwhā.
Te Tauranga ki uta
E toru rawa ā mātau whakatakanga ki Whangaokena. No muri rawa mai ka whakaaro mātau ko te mea tika kē, ko te tono he reo paoho atu ki Ākarana kia āwhinatia mai mātau - engari kia oti rānō te whakatika i te mīhini paoho. No te taenga atu o te reo ki a rātau, ka tono atu rātau ki Kaitī ki te waka hao ika a Wattie. Mīharo ana mātau i te putanga mai o te waka hao ika nei hei tō i a mātau mai i waho o Wharekahika ki taua whanga. Nō te rā whakamutunga o te tau 1985 i te ahiahi, ka tau tō mātau waka i kō paku atu i te taunga mai o te waka o Tainui i ngā rau tau maha ki muri. Me puta rā te harikoa ka tika, me pēhea atu hoki. I whakamātautauria mātau inā ka whakaterea te waka i te Tairāwhiti, i tino kitea ai te toa me te kaha o ngā mātua tīpuna ki te reremoana mai i Hawaiki ki Aotearoa nei. Mutu anake te āwhina ko te pūmau o ngā whakaaro ki ngā tohutohu, ki ngā mōhio me ngā karakia i heke mai i ō mātua tīpuna kia ū rawa mai rātau i tēnei haerenga roa i whāia nei e rātau. Tihei mauri ora ki te whai ao ki te ao mārama.
He kupu whakamutunga
I muri o tēnei haerenga mai o Hawaiki Nui, ka whakahokia ā moanatia te waka nei ki Tahiti okioki ai. I te tau 1994 kei te whakaritea ōna āhuatanga mō tētahi rerenga moana anō i Te Moana Nui a Kiwa.