Tūrongo rāua ko Māhinārangi
Nā Pei te Hurinui
Nā Ralph Hotere ngā pikitia
Ka pakeke a Tūrongo, ka puta te whakaaro i a ia kia haere ia ki te mātakitaki whenua. Ko tana haerenga atu i Kāwhia, ka ahu atu ki te tonga, ā, ka tae ki Pātea. I reira ka tūtaki ki tētahi wahine o reira, ko Ruapūtahanga. He wahine ātaahua a Ruapūtahanga, he urukehu, he kiritea, he puhi hoki nō ngā iwi o runga i a Aotea. Ka piri a Tūrongo ki a Ruapūtahanga, ā, ka kōrerotia rāua, ā, ka whakaaetia a Ruapūtahanga ma Tūrongo. Kātahi ka whakaritea mā Ruapūtahanga e whai atu, kia hoki a Tūrongo ki tāna iwi ki te hanga kāinga hoki mō te taenga atu o Ruapūtahanga me tana iwi. Te taenga o Tūrongo ki Kāwhia, ka tahuri ki te hanga kāinga mōna, ka mahia he rākau
mō tana whare puni.
Tērā kua tae hoki te rongo ki a Whatihua mō te ātaahua o Ruapūtahanga. Ka puta te whakaaro i tērā kia riro i a ia te wahine a tana teina. I tētehi rangi, ka tae mai a Whatihua ki te wāhi e mahi rā te teina i tana kāinga. Rokohanga mai e Whatihua e tārai ana a Tūrongo i te tāhuhu o tana whare. Kātahi ka mea ki te teina, "Ka roa rawa tō whare. Engari me whakapoto mai, ā, me poro te tāhuhu."
Ka whakaaro te teina, koia anō pea kei tā tāna tuakana te tika kia tere ai te tū o tāna whare. Ka poroa te tāhuhu, ā, ka hangā te whare rā, ā, ka oti. Ka tae mai anō a Whatihua, ka kōrero atu ki te teina kia mahia āna māra, ā, korekore nei āna kūmara i whakatoe ai ki āna rua kūmara.
Tērā hoki a Whatihua kei te hanga kāinga mōna ki te taha atu ki te moana o Aotea, ki Te Wharenui. Ka mahia e ia tōna whare kia rahi noa atu i te whare o tana teina. He pai hoki te wāhi i tū ai; he anga nui atu ki te moana, he tairanga hoki ki runga. Ka tahuri hoki a Whatihua ki te mahi i te kai - i te manu o te maunga, i te ika o te moana, i te tuna o ngā awa, me ngā huhua a te Māori -tōna nui nā!
Kāti, ka rite katoa ngā mea i whakaaro ai a Whatihua, ka tukuna tana karere ki te ki atu ki a Ruapūtahanga kia haere mai.
Te haerenga mai o Ruapūtahanga me tōna ope nui tonu, ā, ka tae mai ki Kāwhia. Ka mate a Tūrongo i konei. Kāore hoki i te mōhio tērā tāna wahine kei te haere mai. Ko āna māra kāore anō kia hauhaketia. Te hurihanga o tana iwi ki roto i te whare, kāore i mene ki roto, i te iti rawa. I reira a Whatihua i taua wā e titiro ana ki te teina e pōkaikaha noa iho ana ki tana manuhiri.
Ka mea atu a Whatihua, "Me tuku ake te iwi nei ki tōku kāinga." Ka tonoa te iwi rā ki te kāinga o Whatihua, ā, ka haere ki reira. Ka manaakitia e Whatihua a Ruapūtahanga me tana iwi. I te pai o te kāinga, i te nui o te whare, i te nui hoki o te kai, ka whakamihi a Ruapūtahanga me tāna iwi ki a Whatihua.
Kātahi ka kōrero a Whatihua ki a Ruapūtahanga mō tana teina, mō Tūrongo, "Ēhara tō tāne e whai nā koe, he tahā wai rere." Ka riro te wahine nei i a Whatihua, ā, ka moe rāua. Ka hono i a rāua ngā tātai maha o te hekenga mai i a Hoturoa o runga i a Tainui, ki ngā tātai o Turi o runga i a Aotea.
Mōhio rawa ake a Tūrongo ki tana raru i ngā mahi a tana tuakana. Ka pēwhea ai hoki? I roto i te pōuri ka puta te whakaaro o Tūrongo me haere atu ia i Kāwhia. Puta tonu ake hoki te whakaaro i a Tūrongo, e ea ai tana mate me riro mai i a ia te puhi rongo nui o te Tairāwhiti, a Māhinārangi.
Tērā kei te hauāuru e hau ana ngā rongo o tērā wahine. He ātaahua, ā, e reia ana hoki e te tāne. Ka oti te whakaaro o Tūrongo ko te haerenga ki te matua, ki a Tāwhao. Ka haere a Tūrongo ki te rāwhiti, ā, ka tae ki te kāinga o Te Angiangi rāua ko te whāereere, ko Tuaka, i te takiwā ki Kahotea.
Te taenga atu o Tūrongo, e mahi whare ana ngā tāngata o tērā kāinga. Ko ētahi i te mahi kai mā ngā tāngata mahi i te whare. Ka haere a Tūrongo i ngā tāngata mahi manu ki te maunga. He tino tāngata mōhio a Tūrongo ki tērā mahi, ā ka waiho hei whakamihi mā te iwi o Te Angiangi.
I tētehi rangi ka mea atu a Te Angiangi ki tāna tamāhine, ki a Māhinārangi, "Me moe koe i a Tūrongo hei rangatira mōu. He tangata kaha ki te mahi kai." Kāore i utua e Māhinarangi te kōrero a tana matua.
Tērā te whare rā kei te mahia, ā, ka uru. hoki a Tūrongo ki tērā mahi. Ka kitea he tino tangata hoki ia ki tērā mahi. Kāore rawa e tata mai ētehi ki a ia mō te wāwāhi rākau. Nō te wā e haere ana tēnei mahi, ka timata te whakatata o Māhinārangi ki a Tūrongo. Tērā tāna mahi he titiro i te huarahi hokinga o Tūrongo ki tana whare moenga.
Ka taka i tētehi pō, ka puta a Māhinārangi ki waho i tōna whare, ka tūtaki ki a Tūrongo e hoki ana ki te moe. Kāore i tere te mōhio o Tūrongo ki te wahine e haukoti rā i a ia, he maha hoki ō rāua pō e tūtaki pērā ana. Ko te tohu a Tūrongo ko te pai o te kakara o te hinu raukawa, pania ai e Māhinārangi ki a ia, ka haere ai ki te tūtaki ki a Tūrongo.
Nāwai i pērā ngā tokorua nei, kātahi ka āta kōrerotia, ā ka whakaaetia a Māhinārangi mā Tūrongo, ā, ka moe rāua. Kā hapū a Māhinārangi, ka tae atu a Tāwhao kia kite i te tamaiti, i a Turongo, kua roa hoki e ngaro mai ana. Te mōhiotanga o Tāwhao kua moe a Tūrongo i a Māhinārangi, ka mihi te kaumātua rā, kātahi ka mea ki te tamaiti me hoki mai rāua ki te hanga kāinga mō rāua ko Māhinārangi. I mua i tō rāua hokinga ka mea iho anō a Tūrongo ki a Māhinārangi, ka tata tana whānau me haere atu; e hiahia ana hoki ia kia whānau tāna tamaiti ki tōna whenua.
Ka hoki mai a Tūrongo rāua ko te matua, ko Tāwhao, ā, ka tae ki Kāwhia. I reira ka karangatia e Tāwhao a Whatihua kia tae mai. Te taenga mai o tērā o āna tamariki, ka wehea e ia te whenua ki a rāua ko Tūrongo. Ko te rohe i waenganui i a rāua, āhua tata tonu ki te rohe ki te muri o te Rohe-pōtae inaianei. Ko te taha tonga i a Tūrongo, ko te taha ki te muri i a Whatihua.
I runga i te whakaaro o te matua kia wehe te noho a āna tama, ka ungā e ia a Tūrongo kia ahu ki uta nei, mahi kāinga ai mōna. Ko te haerenga mai tērā o Turongo, ā, i te taha tonga o te awa o Manga-ō-rongo, i runga i tētehi pukepuke nei, ko Rangi-ātea te ingoa, ka noho ki te mahi kāinga ki reira.
Ka tata te wā whānau o Māhinārangi, ko te haerenga mai. I ahu mai mā Te Wairoa, ka huri mai ki Waikare-moana, ā, ka tae mai ki Rotorua. Ki ngā kōrero, he haere nui taua haere, ā, e whakamanuhiritia ana a Māhinārangi me tāna iwi ki ngā kāinga i tae ai rātou. Te haerenga mai i Rotorua, ā, ka tae mai ki kō tata mai o Tīrau, ka whānau te tamaiti a Māhinārangi, he tāne. Ka tapā te ingoa ko Raukawa, hei whakamaharatanga ki te hinu raukawa i whakawahia rā e ia ki a ia i a rāua ko Tūrongo e whakawhaiāipo ana.
Ko te haerenga mai o Māhinārangi, ā, ka tae mai ki te awa o Waikato i raro atu o Te Hautapu. I runga ake i te wāhi kuititanga o te awa ngā waka, ka whiti mai rātou i reira. Te ekenga mai ki te taha tonga o te awa, ka ngaro te kurī a Māhinārangi. Mōhio tonu te wahine rā kua tata mai ratou ki te kāinga o Tūrongo. Kātahi ka tatari i reira.
Te taenga atu o te kurī rā ki Rangi-atea mōhio tonu hoki a Tūrongo kua tata mai a Māhinārangi. Ko te kurī nei he mea āta waiho atu anō na Tūrongo ki a Māhinārangi i a ia i hoki mai ai. Te haerenga mai o Tūrongo me tāna kurī ki te arataki mai, ā, ka tae mai ki a Māhinārangi.
Ka tangi te tangata rā ki tāna wahine ā, ka whakamihi hoki mō tāna tamaiti. Ka haria mai e ia Māhinārangi me tāna iwi, ā, ka tae mai ki Rangi-ātea. Ka haria e ia tāna pōtiki, a Raukawa, ki runga i te tūāhu, ka tohia.
I te hononga o Tūrongo rāua ko Māhinārangi ka hono hoki ngā tātai nunui o te Tairāwhiti ki ngā tātai o ngā iwi o Tainui.
Taku ara rā, ko Tūrongo,
I wawaea ki te Tairāwhiti;
Ko Māhinārangi,
Ko te rua rā i moe ai a Raukawa;
He kāwei tautika mai ki ahau.
Nō te pātere a Ngoki.