Pōtaka-tawhiti

Nā Paora Temuera
Nā Ralph Hotere ngā pikitia

Ko tēnei Pōtaka-tawhiti he kurī mōkai nā Tama-te-kapua rāua ko tana teina, ko Whakatūria. He tamariki rāua nā Hou-mai-tawhiti. Ko tēnei kōrero nō te wā anō i te iwi e noho ana mai i Hawaiki; nō mua tata atu i te hekenga mai ki tēnei whenua, ki Aotearoa.

Kei te takatū te iwi mō te heke mai. Kua kitea hoki kua kore i kaha ngā moutere e nohia nei e rātou ki te whāngai i te iwi. Kua tupu te ririi waenganui i ngā hapū e noho tahi ana i runga i ngā moutere mō ngā wāhi tupunga kai whenua, kai hua rākau.

Ko Hou-mai-tawhiti he whanaunga tata tonu ki a Uenuku me Toi-te-huatahi, engari he pā kē tō Hou, wehe kē i tō Uenuku me Toi. I tētahi wā, ka whakaaro a Uenuku ki te toro atu i tana tuakana, i a Hou; kua roa hoki te wā i ngaro mai ai i a Hou. Ka rongo a Toi, ka hiahia hoki te haere tahi me Uenuku. Ko tēnei Uenuku he tohunga, ā, he rākau poroporo tāna, kei te taha tonu o tana whare e tupu ana. Ka mutu anō te poroporo i runga i taua moutere. Ōna hua he minaminatanga nā te katoa.

Ka tae ngā tāngata nei ki te pā o Hou, ka pōwhiritia mai e te tangata whenua. Ka mutu ngā mihi, ka whiua te kai. Te hōmaitanga he taro nei anō, me ētahi kūmara, torutoru nei. Ka mutu anō, kāore he kīnaki. Ka mutu te kai ka poroaki iho ki a Hou, ka hoki ki tō rāua nei pā me te pukuriri hiakai hoki.

I a rāua e haere ana, ka whai tahi te kurī mōkai a Tama-te- kapua rāua ko te teina i ngā tokorua nei. Ka tawhiti atu i te pā o Hou, ka hopukia te kurī, a Pōtaka-tawhiti, e Uenuku rāua ko Toi, ka patua, ka kainga. Ko te wāhi i a Toi, he wāhi iti nei.

Te hokianga mai o Tama-te-kapua me te teina i te kaukau, karanga noa i tā rāua mōkai, korekore ana. Ui atu ki tō rāua pāpā, kāore hoki tērā i mōhio kei hea. Kātahi ka kī atu ki a Tama-te-kapua kia haere ki te pā o Uenuku rāua ko Toi, tērā pea i whai i a rāua.

Ka tae ki te pā o Uenuku rāua ko Toi, ka tīmata te karanga haere i tā rāua mōkai, "E Pō, e Pō!" Ka tae ki waho o te whare o Toi, ka rongo i te auē. Kātahi ka tomo atu ki roto me te karanga haere atu, "E Pō, e Pō!"

Rokohanga atu e Tama-te-kapua me te teina e ngana ana a Toi ki te kokopi i tāna waha ki ōna ringa e rua. Heoi, kei te auē ake te kurī i Toto i te puku o Toi. Te kitenga mai o Toi i a Tama-te-kapua me Whakatūria ka whakataukī, "Ai, taukiri e-e! I huna iho hoki koe ki Toto ki te hōpara nui a Toi - e tau ake anō koe. E, taurekareka!"

Te mōhiotanga o Tama-te-kapua kua kainga tā rāua kurī, ka noho te whakatakariri. Ko te kīnga atu, "Mō tenei mahi kino a kōrua ko Uenuku, tērā kōrua e rongo ki tā māua mahi ki a kōrua āpōpō." Te hokianga o Tama-te-kapua me te teina ki te kāinga, ki tō rāua pāpā, ka kōrerotia atu te tukunga iho o tā rāua mōkai. Ka pōuri a Hou.

Kātahi a Tama me Whakatūria ka hanga whakaaro hei takitaki i te kōhuru o tā rāua kurī, o Pōtaka-tawhiti. Ka oti tā rāua whakaaro ka hangaia he poutoti. Ko te whakaaro i oti nei i a rāua me haere rāua ki te pā o Uenuku rāua ko Toi, ka muru mai i ngā hua o te poroporo a Uenuku.

Ka oti tā rāua whakariterite i te pō, ka haere. Ka tae ki te wāhi i tupu ai te poroporo a Uenuku. Ko te haerenga atu o Tama-te-kapua i runga i āna poutoti, ka tīmata te katokato i ngā hua o te poroporo, kotahi ki roto i te waha, kotahi ki Toto i te kete, me te tukutuku iho i ētahi ki tōna teina, ki a Whakatūria. Ka kī ō rāua puku me ā rāua kete, ko te hokinga ki te kāinga.

I te pō tuarua ka hoki anō ngā tāngata nei ki te muru mai i ngā hua o te poroporo a Uenuku. Te aonga ake i te rā tuatoru, ka haere atu a Uenuku ki tāna poroporo; te tirohanga atu, kua itiiti ngā hua. Kātahi ka tāria me kore e mau te tangata tāhae.

I te pō tuatoru, ka haere anō a Tama-te-kapua me te teina ki te whakaemi mai i te toenga atu o ngā hua o te poroporo a Uenuku. Tērā a Uenuku me tōna iwi e noho tauwhanga mai rā. Ka kitea mai, ā, ko Tama-te-kapua me te teina e haere atu ana. Kotahi i runga i ngā poutoti, kotahi kei raro e haere ana. Ko te huakanga atu e ngā kaitūtai, ka mau ko Whakatūria, ka pahure a Tama-te-kapua. Ko te rerenga i runga i āna poutoti ki te moana.

Kātahi ngā kaiwhai ka mea kia tuaina ngā poutoti kia hinga atu ai tā rātou tangata ki te wai, kia toremi atu. Ko te karangatanga a Tama-te-kapua kia tukua atu ia ki uta, ā, ka tua ai i āna poutoti. Te taenga atu kātahi ka tuaina. Te hinganga iho o Tama-te-kapua, ko te whakatakanga ki runga, ka oma, ka kahaki i a ia. Whai rawa ake te hoariri, kua pāmamao kē tā rātou tangata e rere ana. Whai noa, kore rawa i mau.

Kātahi ka ārahina a Whakatūria e te iwi o Uenuku ki te pā. Ko ētahi i mea, "Me patu
kia mate."
Ko ētahi i mea, "Kaua. Engari me whakairi ki te tahu o te whare rūnanga o Uenuku, ka tāhū he ahi i waenganui o te whare, ā, mā te auahi e patu." Ka rite te kōrero ka whakaoraia a Whakatūria. Ka tahuna he ahi, ā, ka piki te auahi. Ka noho ki te haka, ki te whakatūwaewae, ka whakatumatuma ake ki tā rātou tangata.

Ka tae te kōrero ki a Tama-te-kapua kei te pērātia te tūkino i a Whakatūria. I te pō tuarua, ko te haerenga a Tama-te-kapua ki te whakataki i te teina. Ka tae ki waho o te whare ka pikitia te taumaihi, ka eke ki runga. Kātahi ka karohia iho i te wāhi i mōhio ai ia kei reira a Whakatūria e oi ana. Te hounga iho, ka tika tonu iho ki te teina.

Ko te pātaitanga iho, "E Tū, kei te ora tonu koe?"
Ka whakautua ake e tērā, "Āe. Ko koe tēnā, e Kapu?"
Kātahi a Tama-te-kapua ka tīmata te akoako iho i te teina ki ngā kaupapa e marere ai a Whakatūria i roto i nga ringa o te iwi e ngari ake rā i raro. "E Tū, kei te whakarongo kau koe?" "Āe."

"Tuatahi, me karanga iho koe ki te hunga rā kāore ō rātou painga ki te haka, ki te whakatūwaewae, ki te waiata. Mehemea ko koe, pai kē atu te tikanga o te haka me te whakatūwaewae Nā, ki te tukua atu koe ki raro, kī atu kia āta horoi koe i a koe, kia murua te kini ki te hinu, ka titi i te kura ki te māhunga, ka toro atu i tētahi taiaha. Kātahi koe ka tīmata ki te tūpeke me te pūkana, me te whēterotero i tō arero. Kātahi koe ka rere haere i roto o te whare. Ka tae ki te tuarongo, ka hoki mai ki te papa o te whare. Ko te toru o ō hokinga mai i te tuarongo, kei waho ahau o te tatau, māku e whakatuwhera te kūaha, ka rere tika mai koe ki waho, ka tūtaki atu ai tāua i te kūaha."

Ka mutu ngā tohutohu iho a Tama-te-kapua ki te teina, ko te hekenga atu ki raro, ka haere ki te roro o te whare, noho tatari mai ai ki te teina.

Te rongonga o Uenuku me Toi me tō rāua iwi i a Whakatūria e kōrero iho ana, ā, whakahawea ana ki a rātou me ā rātou hāka, kātahi ka mea, "Tēnā koa, tukua iho te tangata e kīkī iho nei te waha he mōhio ia ki te haka, he aha rānei."

Kātahi ka tukua iho, ā, ka āta rite katoa ngā mea katoa i akoakongia atu rā e te tuakana, e Tama-te-kapua, ki a ia. Ko te tarapeketanga, tau rawa atu i te tuarongo o te whare, me te pūkana, me te whāterotero, me te whakatumatuma atu ki te aronga atu ki a Toi-te-huatahi. Kātahi ka rua ngā tarapeketanga. I te toru, tau rawa mai ki te ahi kei roto i te whare. Kapo tonu ki tētahi o ngā motumotu o te ahi e kā rā i roto i te whare.

Kua tuhera te kūaha i a Tama-te-kapua, tau rawa atu a Whakatūria i waho. Tūtakina mai te kūaha, herehere rawa. Kātahi kā tōna te motumotu e kā tonu rā ki ngā tūparuparu o te whare. Ko te muranga i mura ai - pau atu a Toi me Uenuku, me tō rāua iwi, i te ahi. Ki tētahi kōrero, ko Uenuku me Toi-te-huatahi me ētahi o te iwi i puta ki waho, ka ora. Ko ētahi i pau atu i te ahi.

Kia mōhio koe – Mehemea ka tae koe ki Ōhinemutu, ka tomo ki roto i a Tama-te-kapua, whare rūnanga o Ngāti Whakaue, ka kite koe kei runga o te pou tokomanawa o taua whare he upoko kurī. Koia tēnā te whakamahara mō Pōtaka-tawhiti. Nā Te Arawa tēnei kōrero.

Ki runga ^