He kōrero mō ngā taniwha o te Whanganui-ā-Tara
Nā Tipene O'Regan nō Ngai Tahu
Nā Joe Malcolm i whakamāori
Ka haere te kōrero nei i runga i te āhua o ngā whakamārama a te iwi nā rātou ake ēnei taonga, ā, hei muri ka kōrerotia ai ngā āhuatanga e pā ana ki ngā taniwha o te Whanganui-ā-Tara, ki a Nake rāua ko Whātaitai. Kāre tēnei kōrero e hōhonu rawa mō te wāhi ki ia taniwha. Heoi anō, hei tīmatatanga mā tātou.
Ko ngā iwi Māori i noho tūturu ki te Whanganui- ā-Tara, i te wā i taunahatia ai tēnei whenua, i ahu mai i te Tairāwhiti. Ka wehe mai rātou i te wā kāinga i Tūranga, ā, haere tonu mai mā Heretaunga, tau rawa mai ki te Whanganui-ā-Tara. Nā rātou i noho, i pupuri, te ahikāroa i Porirua, i te Whanganui-ā-Tara, i te Wairarapa.
Aua iwi nei, ko Ngāi-Tara, ko ngā uri a Taramihomiho ēnei; ko Ngāti Ira, ko ngā uri a Irakaipūtahi ēnei; ko Ngāi-Tahu, ko ngā uri a Tahu Pōtiki ēnei. E toru ēnei iwi he whanaunga katoa. Nā rā, i heke iho i te tupuna kotahi.
Ko ngā hunga nā rātou te kōrero mō ngā taniwha e rua nei, mō Nake rāua ko Whātaitai, ko Ngāti Ira me Ngāi-Tahu.
Nā, ka hoki rawa tēnei ki te wā o nehe rā anō, i mua noa atu o te taenga mai o te tangata ki te Whanganui-ā-Tara. Kāre anō kia tapaina ngā moana nei. Ngā mea e rangonatia i taua wā, he tarapunga anake, kāre anō, te reo tangata.
Kāti i taua wā e awhia katoatia ana te moana nei i te whenua, ā, ko ngā hunga noho i roto i taua moana nei, ko ngā taniwha e kōrerotia ake nei, ko Nake rāua ko Whātaitai. Roa tonu rāua e noho ana i roto i te wai nei. Ā, nāwai rā, ka puta he whakaaro ki a rāua, ā tērā pea ka kauhoe rāua i roto i te Moana-ā-Raukawa e tere atu rā i waho atu o te tuawhenua. Ka rapu huarahi rāua e puta ai i te Whanganui-ā-Tara.
Ka kākari tuatahi ko Whātaitai. Ka whītiki i a ia. Ka maranga te ūpoko ki runga.
Kua pīoioi te whiore. Te rerenga atu ka rere tonu mā te whanga e karangatia ana i ēnei rā, ko Evans Bay. Tōna hikinga atu, rere tika tonu ia ki te onepū kei waenganui o te Whanganui-ā-Tara me te Moana- ā-Raukawa. Ka mau ia ki reira, kore rawa ia i puta.
Te tirohanga atu o Nake i tōna hoa kua mau rā ki te onepū, ka uru te whakaaro ki roto i a ia kia rere ia mā te puke e tū mai rā i Maraenui. Kātahi ka tāhurihuri haere ia, kua kori riri tonu te whiore. Te marangatanga o te tinana ki runga kua kitea e paru katoa ana o roto i te wai i tōna korikoringa. Nāwai rā, kua pāpaku noa iho te wai i waho mai o te kongutuawa o Awakairangi, e kīa ana ko Hutt River ināianei. No te piupiutanga o te whiore, ka rere tika tonu a Nake whakawhiti rawa atu ki tērā taha o te Whanganui-ā-Tara ki te Whetūkairangi, tuki tonu atu ana i ngā pari kōhatu e tū mai ana i tōna huarahi ki te Moana-ā- Raukawa. Tōna tukinga i aua pari nei, ka marara katoa te mahi a te kōhatu ki roto i te wai, ki hea noa atu, ki hea noa atu. Hēoi, ka puta ia ki te Moana-ā-Raukawa.
Ka mahue i muri i a ia ko ngā maramara kōhatu kua whakaingoatia nei ko te Tangihanga-a-Kupe, ko te Aroaro-o-Kupe. He nui ngā waka kua aituā ki ēnei kōhatu. Ko te 'Wahine' tētahi.
Haere atu ana a Nake i tāna haere i te Moana-ā-Raukawa. Kāre tonu nei tōna ingoa i tapaina ki konei ki te Whanganui-ā-Tara. Mai i tērā wā ki nāianei, kāre e mōhiotia i pēheatia nā ia. Kei te ora tonu rānei, e pēhea ana rānei?
Kāti, ko Whātaitai kua mau i te onepū i waenganui i te Whetūkairangi me te tuawhenua. I te taenga mai o ngā iwi o te Tairāwhiti kua titiro aroha atu ki a ia. Inā, kia pari te tai kua kapi katoa taua onepū rā, kua mōhiotia e kai ana a Whātaitai. E kite kau ngā tāngata i te onepū e kori ana, e whakarerekē ana rānei i tōna āhua, kua mōhio rātou kei te ora tonu a Whātaitai. Nā rā hoki, kei te oioi tonu mai.
Nō muri rawa mai o te taenga mai o te tangata ki te Whanganui-ā-Tara ka pā mai te whenua nei i te rū e huaina nei tōna ingoa ko te Haowhenua. Ka maranga katoa te whenua, kua tairanga ki runga i te wai. Ko te onepū kei reira a Whātaitai e takoto ana, kua maranga ki runga, ā, kāre tonu e kapia e te tai. Nō te mea, ko roto kē tōna kāinga i te wai, kua kore a Whātaitai e kaha ki te noho i runga i te whenua maroke, kāre nei he wai, ka mate ia. Nō te matenga, ka rere tōna wairua ka noho kē mai i te tihi o Maunga Matairangi. Ko te āhua o te wairua ō Whātaitai e ōrite ana ki te āhua o te manu. Ko Kio tōna ingoa. Nā, ka wehe a Kio ki reira, ka tangi mai i tāna poroporoaki. Ka mutu tāna tangi ka rere te manu nei a Kio, ki te wāhi e rūpeke ai ngā wairua taniwha i te pō.
Nā tēnei āhuatanga ka whakaingoatia te pae o Matairangi ko Tangi-te-Kio.
Ko Whātaitai, he mea tapa tōna ingoa ki te whenua kei reira rā te tauranga o ngā
waka-rere-rangi, ā, ko te whenua e hono ana i a Motukairangi ki te tuawhenua tētahi anō i whakaingoatia ki a ia. Koinā anō te ingoa o te tāone kei taua takiwā, engari e whakahuatia ana i ēnei rā, ko Hātaitai.
Nā runga i tēnei āhuatanga e whakamāramatia ake nei ko te Whanganui-ā-Tara ināianei.