Koha
Nā te uri o Te Houtaewa nō Te Aupōuri
Ko te ingoa tūturu o tēnei mea te koha, arā ki ngā tāngata o Te Aupōuri, he takoha. He maha ngā kōrero mō tēnei āhua me tuku mai e ngā mātua ki a tātou mō nāianei.
I ngā rā o mua, e hoatungia ana tētahi takoha ki tētahi atu, hei tohu aroha, hei maumahara rānei mō tērā tangata. Ko te nuinga o aua takoha rā, he pounamu, he patu, he taiaha, me ērā atu momo matatunga whawhai.
Ko ngā tūpuna nei o Te Aupōuri, ko Te Ihupango me Te Houtaewa. Te kaumātua nei a Te Ihupango, he tangata haere i runga i ngā waka o te Pākehā. I tētahi rā, ka hoki mai Te Ihupango ki te wā kāinga mai i Rānana. I a ia i Rānana ka whai ia ki tētahi pū me tētahi toki. Ka tūtaki Te Ihupango ki a Te Houtaewa ka mea atu, "Anei taku takoha māu." Ka hoatungia e Te Ihupango te pū nei mā Te Houtaewa.
Ka mea atu a Te Houtaewa, "E te matua, he aha tēnei momo taiaha?" Nā te mea, kihai anō Te Houtaewa i kite pū noa.
Ka whakahokia atu e Te Ihupango, "Titiro mai." Ka kapo ake Te Ihupango i te pū, ka tohu atu ki ētahi manu, e noho mai ana i tāwāhi tonu. Ka whakatikatika Te Ihupango i tana pū ka pūhia e ia ngā manu rā. Hinga mate mai ana te katoa o ngā manu.
Ka mea atu anō a Te Ihupango, "E tama, anei rā te takoha māu."
Ka mea atu a Te Houtaewa, "Kao, engari homai tō toki, he ao te takoha tika ma te toa o te iwi. Nātemea, i mua atu i taku patunga i te hoariri, pai anō ki a au kia tata atu au ki a rātou kia rongo ai au i te haunga o te mataku."
Nā, ko tēnei toki e takoto ana ināianei i Te Whare Tiaki Taonga i Tāmaki Makaurau. Ko te ingoa o te toki nei ko Tunuiarangi. Nā tētahi kaumātua o Te Aupōuri i hoatu hei takoha nā te iwi mā te katoa. Engari, kua āhua rerekē hoki ināianei.
Ināianei tēnā mea te takoha, hei takoha tika anō mō te rā. Pēnei te huritau o te tāne, o te wahine rānei, me te tāne e moe ana i tana whaiāipo. He maha ngā takoha e mōhio ana tātau, hei takoha tika mō ēnei momo āhua.
Ko te takoha e mōhiongia ana e te katoa pea, ko te takoha mō te marae. Arā, ko te takoha e whakatakotongia ana e te manuhiri i runga i te marae mā te iwi kāinga. Ināianei hoki he moni, engari, e huangia ana he āwhina, he roimata rānei, hei whakangāwari i ngā mahi a te marae. Tēnei takoha mā te tāne e tuku ki raro, ā, mā te tāne anō o te iwi kāinga e hiki ake.
E mahara ana au, i a au e tamaiti ana i tō mātou ake marae a Potahi. Ka tae mai tētahi rōpū nō Tainui. He poaka, he kau, me ētahi hipi ta rātou koha mō te kainga. E ora tonu ana ēnei kararehe. E rongo atu ana mātou i ngā kararehe e tangitangi ana. Ka mutu i ta mātou kaumātua te kōrero me ta rātou waiata hoki, ka mauria mai e ngā tāne ngā kararehe nei. Ka tōia mai ki waenganui te marae, me ngā taura here e rapa tonu ana ki ngā kakī o te poaka me te kau, ka tukua ki raro. Ka titiro atu to mātou kaumātua me te mōhio e kore ngā kararehe nei e ū i a ia. Na mātou nga tamariki nga kararehe nei i hopu, hei kai hoki ma te katoa. I ērā tau kāore he pouaka hei whakamakariri kai.
Ko ngā waiata mihi mo te takoha ki te iwi kāinga mā te wāhine anō e waiata. Engari ehara i ngā waiata e mōhio anei tātou. He āhua pēnei i te auē nei.
Nā, ko ēnei ngā takoha tūturu Māori e mōhio ana au, he kai. Ngā iwi e noho tata ana ki te ngahere, ma rātou e mau mai ngā kai o reira, arā ngā manu me ngā hua o ngā rākau. Ngā iwi e noho tata ana ki te moana, mā rātou e mau mai ngā kai o reira, arā ngā kina, ngā pāua, aha atu, aha atu.
Nā, ki a ētahi anō, me to rātou mōhio, torutoru ngā wahia hei tahu mō te hāngi, nā, kua tōia atu he kahikatoa me te manuka, hei mahi te ahi hei whakamāoa i ngā kai. Ko tēnei tā rātou takoha mā te iwi kāinga. Mōhio ana au, he rerekē te titiro a tēnei iwi ki tērā iwi mō tēnei āhuatanga.
Engari, ko tētahi āhuatanga rite anō ki te katoa, ko tēnei: kaua e waihongia tētahi mea taumaha i runga i te pepa i roto nei ngā moni, pēnei te pounamu, te patu, te tokotoko rānei, me te whakaaro kei riro te pepa i te hau. Nā te take, ngā mea katoa e whakatakotongia ana i runga te marae mā te iwi kāinga. Ka nui te whakamā e pā mai ki te manuhiri kia mahia tēnei mahi te tuku atu i tētahi aha rānei i runga i ngā moni e mauria katoa hoki, ngā moni, me te patu katoa.
He whiti - Te Koha
Ko ēnei ngā roimata a te manuhiri
Mō te iwi kāinga - kei pukuriri
Mauria atu i roto i te aroha me te pai
Kia ora ai tātou i te maha o ngā kai
Te whare tupuna - te wehi, te mana
Hei whakamahana i ō tātou tinana
Ko tēnei te tikanga o ēnei mea
Engari nō nāianei ko rerekē pea
Ka mutu ngā mihi, wero, te taki
Ko waihongia e rātau te koha - he haki
Ka hikingia e te iwi kāinga, auē te hari
Ka hoki mai ki te noho, me te whakaaro, engari
Ahakoa te haki mō tōna ake taina
Pēhea pēnā kia kore te tangata i haina
Ko āhua ngaro haere te koa - pēnei te tititi me te moa
Tiki ai, toru nga mea ko penei ne
Kei katangia tātou i ēnei mahi hē.