Ngā mahi a Rauru-kī-Tahi
Nā Pākāriki Harrison o Ngāti Porou
Toitū te whenua
Whatungarongaro te tangata.
Ko taku kaingākau ki ngā mahi mīharo a ō tātou tipuna, arā, ki te whakairo, i tipu ake i roto i taku whatu manawa, i roto i taku aroha ki a rātou mā kua whiti atu ki tua o te ārai. He aroha ki taku iwi Māori, ki taku iwi o Ngāti Porou, ki taku whānau hoki, kua takahi atu rā i te ara whānui o Hine-nui-te-Pō. Ko ā rātou mahi-a-ringa, ko a rātou mahi tino tohunga tonu, ko a rātou mahi mīharo rawa, i mahue mai ki a tātou hei turangawaewae mō tātou mō āke tonu atu. I tukua mai ki a tātou o tēnei whakatipuranga ētahi o ngā tikanga. Ko ngā toenga ēnei. Ko ngā kongakonga o ngā rākau a Tāne.
Kei ēnei taonga ngā taura tangata e āhei ai tātou ki te rārangi atu, mai i a rātou ki a tātou e noho atu nei. E takoto ana i roto i ēnei taonga te kauhau ariki, te taikaka o te tōtaranui o te wao, te poutokomanawa o taku Māoritanga, te punga hoki o taku mana Māori, e kiia ai au he tangata.
Mai rā anō, i ahau e whakairo ana, e rapa ana ahau ki te tohungatanga o te hahau aku rākau. Kei te rapa tonu, kei te kimi tonu mō taua māramatanga. Tērā anō e taea te whiti atu ki te hōhonutanga o te māramatanga o rātou mā kua wehe atu ki Te Reinga? Tērā anō e taea ngā whakautu mō ngā pātai maha e kūraruraru nei i te hinengaro? Kei hea ngā whakautu? Ko te nuinga kua kawea e ngā tohunga ki Te Rerenga Wairua, kua whakahokia ki te hunaia i te Pō.
Mā wai e huaki ngā tatau kia kite atu tātou te āhua o roto? Ma wai e whakahōnore ngā whakaaro tawhito? Ka mau anō i a tātou ngā ika a Tangaroa i mau rā i a Rua? Nā reira:
Haere e koro mā, mauria atu ngā toki a Hine-Tū-a-Hoanga, mauria atu ngā whao a Rua-te-Pūpuke, kia tiwhaia atu e koutou ngā wharenui i tua o te ārai ki te Mata-a-Ruru, hei pukana ki te ao.
Ka pū te ruha
Ka hao te rangatahi.
He aha te take e oho mauri ai ahau inā kite atu i te tohungatanga, i te ātaahua hoki o ngā taonga a ngā tohunga o nehe rā? Tērā pea ko tēnei hia-wai, ko tēnei atawhai ki aua taonga, he mauri i tukua mai nā ōku mātua-tīpuna.
Ka hoki ngā whakaaro ki ngā whare-whakairo o te wā kāinga. E reka ana te moe i te taha o te tipuna aroha, e whakarongo ana rānei ki ngā manu kōrero i te pō, e turamoe ana rānei i ngā mōteatea, e ohorere ana rānei i te haruru o te haka. Tērā anō ngā wā mārire, inā, kāore he tangata, kāore he turituri i ngā whare nei, ā, ko au anake me aku whatu tamariki e titiro ana e mīharo ana. Ka mirimiri aku ringa i ngā poupou i hahautia rā e ngā tohunga whakairo.
He tokoiti ngā tohunga whakairo kei te ora ināianei. Ko tōku kaitohutohu kua hoki ki te huinga o te kahurangi.
Haere e Pine. E kore koe e warewaretia.
I te tau 1930 ka whakatōngia e Pine Taiapa ki tōku hinengaro, ki āku ringa te kākano mō te whakairo. Ka huri ngā tau ka tukua mai e ia ki a au ngā āwhina maha, me ngā tohutohu hōhonu tonu. Māku rā e whai atu tō māramatanga, e Pā.
Kei ēnei tau, ko Dave Simmonds kei te āwhina mai i te rapa nei mō te hōhonutanga o taua māramatanga. Me whai atu te māramatanga nei, hei ārahi i ngā tamariki tāne e kukume nei i te kupenga a Tangaroa.
Me pēhea rā e eke ai ki ngā taumata o mua rā? Kei hea ngā whare wānanga o te ao hou nei? Mā wai e whakaora anō ngā tauira i keria nei i ngā repo o Kaipara, e whakahokia mai nei ki a tātou? E tika ana kia ākonatia ngā tamaroa o ia whānau ki a ratou taonga tūturu, nō te mea, kua whakaaratia ēnei taonga, kua whākina mai e ngā repo ngā whakaaro o ngā tīpuna wahangū. Kei i a tātou te rākau nei. E ahatia ana?
Tokomaha ngā tama Māori kei te mau i ngā whao o te ao hou nei. Ko ā rātou tauira, he tauira hou, e tomo atu ana e awhi mai ana, i ngā tauira tuārangi. E pai ana ēnei āhuatanga mō ngā tikanga o tēnei wā. Kua whakarērea ngā toki me ngā uhi pounamu mō te maitai, kua mahia te tōtara ki ngā mīhini a te Pākehā. Engari, ahakoa pēnei te huri o te ao, ko te mana me te wehi o ngā tīpuna, kei te mau tonu.
Pūrākau
Nā Paki Harrison
Ka heke a Mataora ki te whare
O Kūwatawata, ko Poutererangi ki Tāhekeroa
Ka tīkina atu ngā uhi
Mō te tiwhana o taku rae
Mō te pīhere o taku ihu
Mō te moko o taku ūpoko e.
Ka huakina mai te kūaha a Anginuku
Ki Rarohenga, ka mauria mai a
Mapumaioro, Tauira-a-Pā, ko Pakitua,
Ngā toki a Hine-Tū-a-Hoanga
Ka kawea mai Te Ruruku o te Rangi
Te Rangihaupapa e.
Ka tīwhaia ngā whare i te Mata-a-Ruru,
Ka whakairotia ngā rākau
O te Wao-nui-a-Tāne
Ngā kōhatu o te Waipounamu.
E mau ana te ika a Tangaroa.
Ka haea ngā wheua tīpuna
Hei kōauau whakatangitangi e.