Te miraka kau
Nā Hopa Keelan
Te pāmu
I ngā rā o mua he pāmu miraka kau tā mātou i Pūhanga i Whakapourangi. E haere tonu ana au i taua wā ki te kura tuatahi o Hiruhārama. E waru tekau eka te rahi o tō mātou pāmu. E waru tekau anō hoki ā mātou kau miraka. Ko au, ko tōku pāpā, ko tōku māmā, me aku tuahine tokotoru ngā kaimiraka. E rua haora pea mātou e miraka ana, ka oti.
I te atatū
I te rima karaka i ngā ata ka ara te whānau. Kei te pōuri tonu a waho i taua haora engari i ngā raumati, kua āhua mārama haere. Ka tāhuna te ahi hei paera wai, hei mahi kapu tī. Ko tēnei ahi mā te hinu kē e tahu, kāore hoki he hiko i ērā rā. He pērā anō ngā raiti, mā taua hinu anō e tahu. Ka mutu te kapu tī, ka haere tēnā, me tēnā o mātou ki tāna mahi. Ko au ka haere ki te hopu i tōku hōiho hei whiu mai i ngā kau. He mahi ngāwari tēnei nō te mea ka haere au ki te hopu i tōku hōiho, ka tīmata taku kurī a Nehe ki te auau. Rongo ana ngā kau, ka tīmata tā rātou haere ki te kēti tatari ai. Heoi anō tāku he haere atu ka huaki i te kēti.
Ko tōku pāpā te whakarere i te mīhini kaitā o te wharekau hei huri i te mapu. Ko tēnei mīhini mā te ringaringa tonu e huri kia rere. He kakau hei huri. Tīmata ana ki te rere, kia tere tonu te tango mai i te kakau. Te kore e tika te tango mai, ka whara te kaihuri. Nā reira, kāore tōku pāpā e whakaaea mā tētahi atu e tīmata.
Ngā mīhini miraka kau
I a au e whiu mai ana i ngā kau, ka rongo atu au i te mīhini e āta haruru ana. Pēnei nā te tangi mai, TU-KU-TU-KU-TU-KU-TU-KU! Tae atu ana ngā kau ki te iāri kaitā, ka tīmataria e tōku pāpā te mīhini hei ngote mai i ngā miraka o ngā kau. Āhua pēnei te tangi a tērā, HU-TI-TI, HU-TI-TI, HU-TI-TI, HU-TI-TI! Ko tā te mapu wai he pēnei, PAO-PAO-PAO-PAO! He tangi ēnei kua kore e rongohia i tēnei moka o te rohe o Ngāti Porou. Ko tōku māmā ki te whakakaupapa i ngā taonga o te mīhini hei wehe i te kirīmi me te miraka kore kirīmi. Ka mutu te miraka ia wā, ka wetewete i ngā taonga katoa, kia pai ai te horoi ia taonga. Ko tētahi o aku tuahine te honohono i ngā paipa miraka, me te whakakaupapa i ngā tītīkapu. Ko tētahi o aku tuahine ki te whakakī i te kapa ki te wai, ka tahu i te ahi hei paera i te wai hei horoi i ngā taputapu. Ko tētahi anō o ana mahi he whakakī i ngā pākete ki te wai, ka mau atu he pākete ki tēnā pēre, ki tēnā pēre hei horoi i ngā ū o ngā kau.
Mō ngā kau
Ka tae atu ngā kau ki te iāri kaitā, ka tīmata te miraka. E waru ngā pēre pupuri i ngā kau o tō mātou wharekau. Ka uru atu te kau ki roto i te pēre ka whakamau i te tīni o te whero kia kore te kau e hoki whakamuri. Ko te waewae o muri ka herea kia kore ai te kau e whana i te kaimiraka. Ko ngā kau hou ngā mea kino. Mā te tangata tonu e kukume, e pana ki roto i te pēre. I ētahi wā, ka tuki, ka whana, ka hinga ki raro. Ka pēnei te kau, ka kaha te tikotiko. He mahi kē tēnā he horoi i te pēre. Engari, ka pau te whā rā e pērā ana, ka rata haere. Pau rawa atu te wiki kua kore e whawhai.
Mehemea he mate ngā ū o te kau pēnei i te pātito, te hakihaki nei, ka kaha te whanawhana a te kau i te wā e horoia ana ngā ū. Ko ēnei kau ka ūkuia he rongoā ki runga i ngā ū i mua i te tukunga ki waho. Ko ngā kau kātahi anō ka whānau ngā kāwhe, mā ngā ringaringa tonu e miraka. Te kore, ka tīkina te kāwhe hei ngote mai i ngā miraka pirau. Kia pai rawa ngā miraka, kātahi anō ka whakamaua ngā tītīkapu. Mā ēnei mahi, ka āhua roa te mutu o te miraka.
Mō te miraka i ngā kau
Ko ēnei ngā mahi ki ia kau ia wā e mirakatia ana. Ka whiua te kau ki roto i te pēre. Ko ētahi kau kua mōhio noa iho. Wātea ana he pēre, kua uru atu. Ka uru atu ka whakamau i te tīni o te whero kia kore te kau e hoki whakamuri. Ka mutu ka here i te waewae o muri, te waewae e tata ana ki te kaimiraka. Ka āta tū te kau ka horoi ngā ū, ka whakamau i ngā tītīkapu. Ka pau te rere a te miraka ka tango i ngā tītīkapu ka whakamau ki te kau e tatari mai ana i roto i tērā o ngā pēre. Ka noho te kaimiraka ki raro me tana pākete, ka tīmata ki te kutētē kia āta pau mai ngā miraka katoa. Ka mutu, ka tango i te taura e here rā i te waewae, ka huaki i te tatau kia puta te kau ki waho, ka tango i te tīni o te whero. Nā, kua wātea tēnā pēre mō tētahi atu kau anō. Ko ēnā ngā mahi e mahia ana i roto i tēnā wāhanga o te wharekau. Tētahi anō, ka tiko te kau i roto i te pēre, ka puruma, ka tāringi ki te wai kia noho mā tonu ai tēnei takiwā i ngā wā katoa.
Te wāhi kirīmi
Ko ngā miraka ka mapua ki roto i te kura miraka kei tētahi wāhanga o te wharekau. Motuhake tēnei wāhi mō te wehe mai i te kirīmi me te miraka kore kirīmi. Ka kī te kura miraka, ka whakarērea te miraka ki roto i te mīhini hei huri i te miraka hei kirīmi. Ko te miraka kore kirīmi, ka mapua ki te whare poaka ki roto i tētahi taramu. Ko tōku māmā te whakahaere i ngā mīhini o tēnei wāhi.
Te whāngai poaka
Ka tata te pau ngā kau, ka haere tōku pāpā me tana tīni karahīni ki te whāngai i ngā poaka. Ko te tīni hei kōhutu mai i te miraka kore kirīmi i ngā taramu, ka tāringi ki roto i ngā paepae kai a ngā poaka. Ko ngā kaimiraka katoa, he poaka ā rātou hei kai i ngā miraka kore kirīmi. Toru tekau pea ā mātou poaka. Poaka kaitā, poaka pakupaku. Ka tika ētahi hei patu hei pēkena ka tukuna ki Tūranga ki te whare patu kararehe. Ka kore he mīti a te whānau ka patua he poaka. He mōmona ngā poaka nō te mea e rua kē ngā kainga i te rā.
Te whāngai kāwhe
Ka mutu te mahi whāngai a Pāpā i ngā poaka, ka haere ia ki te whāngai i ngā kāwhe. Mau atu ai ia i ngā miraka i rō pākete. Ko te pātiki pupuri i ngā kāwhe kāore i tino mamao rawa atu i te wharekau. Ko ngā kāwhe pakeke ka inu ā rātou miraka, engari ko ngā kāwhe hou me ako e tōku pāpā ki te inu. Ka puritia e ia te māhunga o te kāwhe ka puru i ana matimati ki roto i te waha. Ka tīmata te kāwhe ki te momimomi ka panaia atu e ia te māhunga ki roto i te pākete miraka. Ka momi te kāwhe i ana matimati, ka momi ake hoki i te miraka. Ka pai te momimomi a te kāwhe, ka āta tango mai a ia i tōna ringa, anā, kua inu te kāwhe. Pēnā tonu tāna mahi, ā, mōhio noa te kāwhe ki te inu. Ko ngā kāwhe uwha ka whakatipua i runga i te pāmu, engari ko ngā kāwhe pūru ka tonoa ki te whare patu kararehe.
Te mau i te kirīmi ki te rori
Ka haere au ki te hopu i te hōiho hei tō i te koneke hei mau i ngā kirīmi ki te rori ki te whare tūnga o ngā kēna kirīmi. He whare pakupaku tēnei kei runga pou e tū ana. Ko tā mātou koneke he mānuka, nā tō mātou pāpā i hanga. Ko mua i tāraitia e ia kia kore ai e titi ki roto i te oneone, kātahi ka nēratia he paraki ki runga hei tūnga mō ngā kēna. E whā pea ngā kēna ka eke atu ki runga. Engari ka pahemo ngā tau, ka whiwhi kāta mātou he maitai ngā wīra. Ka haere i te rori, ka ruturutu haere, nā te kaha mārō o ngā wīra. Te haere i rō pātiki pai noa iho. I muri mai ka whiwhi wākena mātou engari he inarapa ngā wīra. Ko tēnei wākena mā te hōiho anō e tō. Mehemea he hōiho toi te hōiho tō, hutihuti ana te haere i te huarahi. Pēnei tonu i te motukā nei mō te haere, mania ana.
Te mutunga o te miraka kau
Tae rawa mai tōku pāpā i tana mahi whāngai i ngā kāwhe, kua oti katoa te miraka o ngā kau. Kua tīmata rātau ki te haere ki te pātiki, kei te puare te kēti. Kua tīmata te whānau ki te horoi i ngā taonga me te wharekau. Ko tōku māmā te horoi i ngā taputapu o te mīhini huri i te miraka hei kirīmi. Ko tōku pāpā te horoi i ngā tītīkapu me te tuku he wai wera me te wai mātaotao ki roto i ngā paipa. Ko aku tuāhine ko tētahi kei te tāringiringi wai ki runga i te papa, ko tētahi te puruma i ngā paru. Kāore i roa ka oti ēnā mahi katoa. Kua reri anō te wharekau mō te miraka o te ahiahi. E rua ngā kēna kirīmi kaitā mō te haere ki te whare tūnga kirīmi. Ngā kirīmi o te pō i mua atu, ngā kirīmi hoki o tēnei ata. Ka haere tōku pāpā ki te mau i ngā kirīmi, ka hoki mātou me tō mātou māmā ki te kāinga.
Parakuihi
Ko tō mātou māmā te whakareri i te parakuihi. Ko au me aku tuāhine ka horoi, ka whakamau i ō mātou kākahu o te kura. Reri rawa atu mātou, kua reri te parakuihi a māmā, he kānga kōpiro. Ko tērā tā mātou tino parakuihi ia ata. Ko ā mātou tina mō te kura, kua reri kē i te pō i mua atu. Ka mutu tā mātou parakuihi, ka haere aku tuāhine ki te rori ki te tatari mō te pahi hei mau i a rāua ki te kura. Ko au ka haere mā runga i taku hōiho.
Ko ēnā rā ētahi o ngā āhuatanga mahi a te whānau miraka kau i ngā rā e pakari ana tēnei tūmomo mahi i te rohe o Ngāti Porou. Nā tērā whakatauākī i kaha ai ngā koroua rā ki te whakamomori i ngā uauatanga, arā, ngā whiu a Tāwhirimātea, ngā here, ngā piki ngā heke o te miraka kau: Ko te tama tū he tama ora; ēngari ko te tama noho, he tama matekai.