Te waka Aurere – te wāhanga tuatoru
Nā Te Uri o Te Houtaewa
Ko tēnei tangata a Stanley Conrad te kaitohutohu. Kua haere a ia i mua atu mā runga waka pēnei. Engari i runga i te waka Hokulea, te waka tapu o ngā iwi o Hawaii. Nō reira, ka tino mōhio a ia ki tēnei mahi te kaumoana, me te ārahi waka mā ngā whetū mārama i te rangi. He tino tohunga rā tēnei tangata. Kīhai ētahi atu o ngā kaumoana ka haere tawhiti i runga i ēnei momo waka i mua atu.
Nātemea nō ngā hau e whā ngā kaumoana, me te tawhiti anō o Aurere mai i ō rātou kāinga, ko ngā rā anake i wātea ai rātou, ko ngā rā whakatā i muri iho i ō rātou mahi tūturu. Nō reira ka tutuki te kaupapa i a Hekenukumai ia Rāhoroi, me te Rātapu, hei rā haere mai ki Aurere ki te mahi i runga i te waka, me te noho tahi anō, kia mōhio ai rātou ki a rātou.
Ko tēnei ingoa, Aurere, he ingoa wāhi, he ingoa kāinga, engari ko te ingoa tūturu o tētahi awa e tere ana mai i ngā maunga, ā, puta noa i Te Moana i Tokerau. Kei konei tētahi o ngā kāinga o Hekenukumai. He kāinga ātaahua, he kāinga tino tata ki te taha o te moana. Nā ēnei mea katoa, i whakatūria ai e Hekenukumai hei konei rātou tārai ai i te waka. Ko tētahi anō take, nā te tawhiti o te ara, e kore te nanakia e tata atu ki te tūkino i ō rātou mahi tapu.
I ngā rā whakatā, kua tae atu ngā kaimahi. Kua tīmata rātou i te tārai i te waka. Nā te tapu o te mahi nei, ka whakatutukitia e ngā tohunga o reira, ngā ture tūturu mō tēnei mahi tārai waka. Ko ētahi o ngā ture tapu kaua e kai, kaua e inu, kaua e kai hikareti i te taha, i runga rānei i ngā rākau kauri. Kaua anō hoki te wahine e tata atu ki ēnei taonga.
Tīmata mai i te ata me te karakia, nā, kua noho ki te kai i te kai tuatahi o te rā. Ki reira anō ngā parakuihi Pākehā engari ko ngā kai tino reka ki ngā kaimahi, ko ngā kai o Te Moana i Tokerau. Otirā he tamure, he kanae, he hāpuku, he kina, he pāua, he kūtai, he tuatua, aha atu, aha atu. Ēnei kai katoa i puta mai i te moana, i raro tata ake i te whare o Hekenukumai. Nā, i tua atu i ēnei momo kai moana, ki reira anō ngā kai mō te hāngi. He kau, he poaka, he hipi, he kūmara, he rīwai, he pūhā me ngā wāta kirihi mai ngā tahataha o ngā awa tini i reira.
Nā te nui o tēnei kaupapa, i tika ai rātou i ō rātou hoa wāhine, hei whakamāoa kai me ērā atu āhuatanga a te ringa wera. Te āhua nei e mea tētahi tangata he kai anake ta rātou mahi. Engari kao. Me kai tika anō te tangata hei oranga mō ō rātou tinana. He mahi taumaha tēnei mahi te tārai waka. He mahi whakaheke werawera. Nā, kia tae mai ki te pō, kapi tonu atu nga kanohi, ngongoro kaha ana ngā ihu, ka tino hōhonu rawa atu te moe o ngā kaimahi. Ko ētahi pea e moemoeā tino ātaahua.
Ko te tauihu o te waka me tārai e ngā tohunga kia rite anō ki tētahi whakairo e tare ana i roto i te whare tiaki taonga i Tāmaki Makaurau. Ko tēnei whakairo i kitea i raro i te whenua i Aurere i tēnei rau tau. Engari nā ngā mīhini a te Pākehā i whakatika te taonga nei nō te ao kōwhatu. Otirā, nō mua atu te taonga nei i te taenga mai o Kupe. Pērā rawa te tawhito. Nō reira, he whakairo tika anō tēnei mō te waka. Ko te mea tuatahi, he taonga tūturu nō te Māori tuarua, i kitea te taonga nei i te wāhi e hangaia ana te waka.
I noho te huihuinga ki te rapu i tētahi ingoa mō te waka. He maha ngā ingoa i kōrerotia, engari, ko te ingoa i huangia ai, ko tēnei ingoa ko "Te Aurere". Tika ai, natemea i reira anō ka tārai a ia, ko reira anō te wāhi okiokinga, herenga rānei mō Te Aurere.
Ka tatū ēnei kaupapa, ka tae mai te tono a ngā rangatira o ngā moutere o Raiatea. Otirā kia haere atu ngā tāngata katoa o te ao e ngākaunui ana, e hiahia ana rānei ki te ako i ngā āhuatanga o te mau waka i runga i Te Moana nui a Kiwa. I roto i nga kōrero, a Raiatea he wāhi tapu. He kāinga tawhito nō ngā tūpuna i mua atu i tō ratou hekenga mai ki Aotearoa.
E kore te iwi Māori e ngaro — he kākano i ruia mai i Raiatea.
Ko tētahi atu moutere kīhai i tino tawhiti mai i Raiatea, ko Huahine. Ēnei moutere ki raro i te mana o ngā tāngata whenua o Tahiti me ō rātou kaiwhakahaere ngā iwi Wīwī. I reira, i runga i a Huahine te waka o Hawaii te Hokulea, e tatari mai ana. E tatari ana mō te taenga atu o ngā rangatira o Te Moana nui a Kiwa. Ki reira rātou karakia ai. Nā, kātahi anō ka haere mā runga i a Hokulea ki Raiatea mō ngā karakia whakatapu, whakamutunga. Nō reira, e tika ana hoki, me haere a Hekenukumai ki ngā moutere nei ki te kite, me te rongo i ngā tohunga o tērā takiwā e kōrero ana mō te kawe waka.
Rerekē ngā marae o ēnei motu ki ngā marae o Aotearoa. Ko ngā marae o reira, he whenua. Engari, ki runga i te whenua kua whakatakotohia e ngā iwi o reira, he kōwhatu hei ara, hei takatakahinga mō te tangata. Ki ngā tahataha o ēnei papa haerenga, he pātū roa, kua hanga anō e ērā iwi ki te kōwhatu. Nā, ki runga i ēnei pātū kua whakatūria e rātou ētahi atua. Me hanga anō ēnei atua i te kōwhatu. Ki runga i ngā kakī e tare ana ehia rānei putiputi hei tohu aroha. Pēnei anō i a tātou e mau taonga nei i ō tātou kakī. I ngā rā o mua, i runga i ēnei marae, e mahi ana ngā mahi o te ao kōwhatu. Te tuku toto tangata, me te patu taurekareka, puhi rānei, hei painga, hei oranga mō ērā momo atua.
Ko te ingoa o te marae i Raiatea, ko Taputapuatea. He maha ngā marae o ērā motu, engari ko tēnei anō te marae tino tapu rawa atu. Ko ētahi o ngā kōwhatu e tū ana i reira, teitei atu i te tangata. Ahakoa pēnā koe, ka tū ki runga i ngā pokohiwi o tētahi atu, e kore tō ringa e pā ki te runga atu o ngā kōwhatu nei. Ko ētahi, pērā anō te teitei ki ngā moai o Rapanui me te taumaha hoki, engari kīhai i whakairotia. Nā, e pērā ana te āhuatanga o ngā marae o Raiatea. Ki te tae te tangata ki reira, rongo tonu atu a ia i te tapu me te wairua e hīpoki ana i te wāhi katoa. Horekau he whare, he wāhi nohonga rānei o ēnei marae. Ko tēnei te marae e haere atu nei ngā kaumoana me ngā rangatira mai i Huahine.