Te whanaketanga i Mangahānea
Nā Roka Paora i whakamāori ngā tuhi Pākehā a Hēni Te Kira Hei
I whānau awau i te Whare Kōhanga o te Whanga o Waipiro i te marama o Hui-tanguru, i te tau kotahi mano e iwa rau e rima tekau mā rima. I tētahi rangi ka kōrero mai taku māmā i tata mate awau i awau e pēpi tonu ana. Kotahi marama nei taku pakeke. I tīmata mai taku mate i a mātau e noho ana i tua i te awa o Mangaōporo, he kautawa tēnei nō te awa o Waiapu i Ruatōria. Nā te kaha o taku mate ka waeatia e Māmā te nēhi taiao. I whakawhiti mai a Nēhi Hōro i te awa mā runga i tana hōiho, ā, kāore i roa ka kitea e ia he mare heihei taku mate. Takai tonutia atu awau ki te paraikete, ka tāparatia awau e Māmā mā runga i te hōiho, ka whakawhiti i te awa ki te waka o te nēhi. Tika rere atu i reira ki te hōhipera. Kore rawa a Māmā e wareware i te huranga ake o te tākuta i aku kākahu ka kitea kua kahurangi te tae mai i ngā maihao ki te hope. Ki tā te tākuta mehemea i tae taua tae kahurangi ki taku manawa, kua mate awau.
Engari, kāore i pērā. I ora tonu awau, ā, i puta anō tokotoru ōku teina, tokorua ngā tungāne. Ka huihui katoa ngā tamariki o taku whānau ki te tekau mā rua. Kai te mahara tonu awau i tōku whanaketanga i rō whare tahito i te taha o te marae o Mangahānea i Ruatōria, ā, tokoiwa mātau noho tahi ai i reira. Whakamā atu matau i tō mātau whānau nui. Ka pātaitia e ētahi o te kura e hia matou, hoatu noa ko te kaute o ngā mea kai te kura, kāore i kō atu. He nui tonu ngā mea i whakamā ai matau, ko tō mātau whare tahito, ko te haramai o Māmā ki te kura.
Ahakoa pātata tonu ki te marae, kāore kē awau i mātau ki te kawa, nō te mea kāore i whakaaetia mātau kia haere ki te marae, ā pakeke noa awau. I haere mātau ki te marae i ngā Rātapu ki te karakia me Te Kura o te Rātapu hoki. Ko o matau kākahu whakapaipai mō aua haerenga kō ō mātau kākahu tonu o te kura. Tērā tētahi pātūtū teitei i te taha o tō mātau whare, e anga atu ana ki te marae. He maha ngā pae o taua pātūtū, notemea noho ai matau ki reira tiro makutu atu ai ki ngā hui i te marae. I tētahi rangi i patua tētahi o aku tungāne teina, i a ia e noho ana i tana pae ka tāwhai ia i tētahi kuia e karanga ana i tētahi tangihanga. Ko taua tungāne e mōhiotia ana ko te tāmure a Māmā. Ka pakeke haere mātau kātahi anō ka mauria ki te mahi kai i te marae, ki te horoi taputapu hoki.
He mahinga kai a ngā whānau katoa, he rīwai, he kūmara, he kānga, he kamokamo, he paukena. Ko ngā marama whakatō mai i Here-turi-kōkā ki Whiringa-ā-nuku, ko ngā marama hauhake ko Hui-tanguru me Poutū-te-rangi. Ko ngā mea ō mātau e wātea ana, hoki atu ai ki te āwhina. Kia tū he hui ki te marae ka mauria atu he pēke rīwai, he pēke kūmara. Ina ono kānga ana mātau ka makaina he kapunga ki te wāhi kotahi kia wawe ai te oti. Kia tipu ake ka whakamahia mātau e Pāpā ki te hutihuti i ētahi o ngā pihi. Kore rawa kē mātau i mōhio ki te rui kākano.
Me whai tikanga katoa ā mātau haerēre me ā mātau mahi. Kāore kē he wā mō te tākaro. Ki te haere ki te tāhuna he mahi kaimoana anake te mahi. Kia kore a Pāpā e titiro mai ka hīanga haere mātau i te wā e mahi kina ana, e kohi pūpū ana. He waka katoa o te nuinga e haere ana ki ngā toka, he taraka, he tarakihana, he waka mahinui. Ko mātau nei haere ai mā runga hōiho, me tā mātau hōiho tarapeke. Tokorua, tokotoru rānei i runga i te hōiho kotahi. Auē, te whakamā hoki.
Ko te rā ātaahua atu o te tau ko te Kirihimete. Whakawhiti atu ai mātau i te awa o Waiapu ki te kāinga o tō mātau kuia. I reira, ka homaitia he perehana mā tēnā, me tēnā, he aikiha, he rare mā ngā kōtiro, he pōtae, he rare mā ngā tama. I tiaki paingia te whare o tōku kuia i ngā tau ki muri, ā, ko tētahi o ngā mātua kēkē wahine me tana whānau kai reira ināianei.
I te tau kotahi mano, e iwa rau, whitu tekau, ka neke tō mātau whānau ki tētahi kāinga hou. I riro mai i taku pāpā he whenua hai mahi hipi, hai mahinga kai hoki. Hoki ai matau ki te āwhina i te mahinga kai, i te kutikuti hipi, i te poro waero reme. Ina takatū mātau ki te hoki ki ō mātau ake kāinga me ā mātau mahi, ka whakakaotia e Pāpā he mīti, he huawhenua hei hokia ki ō mātau kāinga. Kua tū ngā Kirihimete ināianei ki te kāinga o Māmā rāua ko Pāpā. Ka puta mai tō mātou kuia me ngā whanaunga. I pērā tonu i muri i te matenga o tō mātau kuia.
Tekau mā rua tau ki muri, ka mate tō mātau māmā. Kotahi tau i muri mai ka mate tō mātau pāpā. Tino pouri rawa atu tō mātau whānau. Kua kore he mahinga nui, kua kore he huihuinga whānau i te Kirihimete. He aha he takunetanga ināianei hai hoki ki te kāinga? I noho tō mātau tipuna tāne i tō mātau whare tahito i te taha o te marae i Mangahānea. Kai te whare tiaki kaumātua a ia ināianei. Kai te tū tonu taua whare tahito, kai taua āhua tonu, engari kua mahue, kua tipuria te pātūtū.
Nō nāianei tonu i hoki mai ai tētahi o aku teina me tana whānau. Nā, kua huihui a whānau anō mātau, kua rite ki ngā rā o mua.
Nō Ngāti Porou a Hēni Te Kira Hei. Ko Hora rāua ko Koro Milner ōna mātua. Ko ōna hapū ko Ngāti Rangi me te Whānau-a-Karuwai. Tokotoru āna tama. Ko tana umanga i whai ai, he mahi i rō pēke, he kaitiro-pepa hoki. Kai Te Kaha a ia e noho ana ināianei. Nā Te Kura Akoranga o Tamaki Makaurau i whakaae kia uru atu te hunga o Te Whānau-a-Apanui pēnei i a Hēni Te Kira Hei nei, e hiahia ana hai kaiako mō ngā kura tuatahi.