Te Taura Whiri i te Reo Māori

Nā Tīmoti Kāretu te kōrero ki Te Pou Taki Korero

Ngā tūmanako, ngā wawata

Ko ngā tūmanako o Te Taura Whiri kia puta te reo Māori, kia ora tonu te reo Māori mo ake tonu atu. E ai ki a Tīmoti Kāretu, ko ngā whāinga kia kaha te whakatairangatira o te reo Māori. Mā te iwi Māori e ora ai te reo Māori. Kaua mā te ao Pākehā, kaua mā ngā kura, mā te iwi Māori kē tēnā.

Kāore Te Taura Whiri i te pīrangi kia whakakotahi i ngā kupu a iwi. Ki a rātou, kia mau tonu tēnā iwi ki tōna reo, kia mau tonu tēnā iwi ki tōna reo mō te wā ka taea. He rerekē anō te tangi o te reo o Taranaki, he rerekē anō te tangi o te reo o Taitokerau, he rereke anō te tangi o te reo o Tūhoe me ērā atu iwi. Kia mau tonu rātou ki ō rātou ake reo kia kaua e ngaro.

Te taha ki ngā kura tuarua

E ai ki a Tīmoti, ko te mate o ngā kura tuarua, ko te nuinga o ngā kaiwhakaako i roto i ngā kura, kāore i te pērā rawa te pai o ō rātou reo, nā reira, ka pērā anō hoki te reo o ngā tamariki ka puta mai i ngā kura tuarua. Ko te mahi nui kē mā Te Taura Whiri, mā ngā kaiwhakaako hoki, he kimi tētehi huarahi kia pai ake ai te reo o ngā kaiwhakaako, kia pai ake ai te reo o ngā ākonga. I runga i tērā whakaaro, ko te wāhi nui i nāianei hei whakapau i te kaha o Te Taura Whiri, ko te wāhanga ki ngā kura tuarua. Kei te āhua pai haere i nāianei ngā kohanga reo, me ngā kura kaupapa Māori, engari ko te mate nui, ko ngā kura tuarua.
Kei reira tētehi mate nui o te reo Māori.

Ka haere atu ngā tamariki ki ngā kura tuarua e tino hīkaka ana ngā wairua ki te ako i te reo, engari nā te āhua o te reo i roto i ngā kura tuarua, ka hōhā ngā tamariki Māori, kāore e pīrangi ki ērā mea katoa.

Me whakaoho mai te wairua

Nā reira, kī mai hoki a Tīmoti he mahi nui ki te whakaoho mai anō i te wairua o ngā tamariki ako i te reo Māori i roto i ngā kura tuarua. Ko te whakahau, ko te kimi huarahi hei āwhina, hei whakapakari, hei whakatika ake i te reo o ngā kaiwhakaako i roto i ngā kura tuarua. Kāore i te tino kaha te reo o ngā tauira i roto i ngā kura tuarua, engari, ehara i ngā tauira te hē. Me āta titiro ngā kura Māori, pērā i a Hato Tipene, i a Kuini Wikitōria, i a Turakina, me huri rātou hei kura kaupapa Māori. Ki te pērā, ka āhua pai haere te reo o ngā tauira. Ka haramai te wā, ka putaputa haere ngā tamariki i ngā kura kaupapa Māori ki ngā kura tuarua. He take anō hei titiro mā tātou, he whakarite i ngā kura tuarua o tēnā wāhi, o tēnā wāhi, hei kura kaupapa Māori, kia kore ai e mate te reo.

Ko ētehi atu mahi a Te Taura Whiri

Engari kāore Te Taura Whiri i āta tirotiro i ngā karaehe Māori i roto i ngā kura huri noa o te motu. Kāore tērā mana i a rātou. He karanga hui, ia tau, ia tau, mō ngā kaiwhakaako i roto i ngā kura, mai i ngā kōhanga reo ki ngā whare wānanga, kia titiro ki ngā raruraru e pā ana ki tēnā, ki tēnā, he kimi rongoā mō ngā mate, he kimi huarahi whakapai ake i tō rātou mōhio ki te reo Māori. Ki te karangatia mai Te Taura Whiri ki te kura, ka haere, engari ehara ko te tirotiro i ngā kura katoa tā rātou mahi.

Te tiki i ngā kupu tūturu, te whakamāori rānei

Kāore i te tino pai ki Te Taura Whiri ki te whakamāori noa iho i ngā kupu Pākehā, pēnā i te netipōro mō te poitarawhiti. Ka kimi haere i tētehi tikanga hei whakaahua i te kupu, kaua e tiki noa iho te kupu Pākehā ka āhua tāpiri atu i ōna tangi Māori. Kua kite a Te Taura Whiri, kāore tērā i te pai ki ngā rangatahi Māori. Pīrangi ana rātou i ngā kupu Māori tonu nei te āhua. Nā, ko te mahi nui o Te Taura Whiri, ko te whakaara mai, ko te whakaora mai i ngā kupu o te ao tawhito, kua tino kore i te mōhio te ao Māori i ēnei rā. Ka waiho ērā kupu hei kupu mō ētehi āhuatanga e kimi nei tātou i ēnei rā. Ka whaiwhai haere Te Taura Whiri i tēnei huarahi.

Kī mai a Tīmoti, ko tōna tino wawata, kia whakahauora anō ngā kupu tawhito. I a ia i Te Whare Wānanga o Waikato, i hahua ake ngā kupu ake o te ao tawhito, kia mōhio ai ngā tauira. Ko te mate hoki, kua kore ngā tauira e rongo i tērā momo reo e kōrerotia ana i runga i ngā marae i ngā wāhi e hui ai ngā Māori. I ngā wā i mua ka rongo te tangata i ēnā kupu i runga i ngā marae. Kua itiiti haere ngā wā i nāianei i rongo ai i ngā kupu ātaahua o te ao tawhito.

Te whakahāwea mai... Te māngere, te ngoikore

Ko te mea tino taumaha mō Te Taura Whiri, ko te ao Pākehā e whakahāwea mai nei, e whakaparahako mai nei ki te ao Māori e hiahia nei ki te kōrero i tōna reo. Tuarua, he werowero i te ao Māori kia tahuri mai ki te kōrero Māori i ngā wā katoa, i ngā wāhi katoa. Ko te mate o te ao Māori, he āhua māngere, he āhua ngoikore ki te reo Māori. Ki te kore e kaha te ao Māori ki te kōrero Māori i roto i tēnei rau tau, ka kore te reo.

Kei a wai mā te kupu mutunga?

Heoi anō, ahakoa he nui ngā mahi mō Te Taura Whiri, kī mai a Tīmoti kāore i a rātou te kupu whakamutunga mō te āhuatanga o te reo. Kei ngā kaumātua o tēnā rohe, o tēnā rohe tēnā mana. Ko tā Te Taura Whiri he tāpiri atu i ngā mahi ka taea e rātou ki te taha o ngā kaumātua. E ora tonu ana ngā kaumātua o tēnā iwi, o tēnā iwi, ngā mana whakairo kupu, ngā mana pupuri i te āhua o te kupu, ngā puna o te tito i te kupu.

Ki runga ^