Tāneatua
Nā Tamati Kruger
Nā Wayne Hapi ngā pikitia
Ko tēnei tipuna a Tāneatua i ū mai i runga i te waka o Mātaatua. E kī ana ētahi o ngā koroua ko Tāneatua tonu te tohunga o tēnei waka, ērā hoki, ko ia te kaitiaki o Rongomai, te atua o te waka o Mātaatua. Otirā, na Rongomai i kāpehu mai rātau ki Aotearoa.
He tino maha tonu ngā wāhi kei roto i te Tohe nei o Mātaatua na Tāneatua i tapa te ingoa, ā, koinei te whai atu i aua rārangi kōrero.
Kāore i roa e noho ana ki Whakatāne ka whakaaro ake a Tāneatua ki te haere ki te rapu kāinga noho mōna. Ina hoki, kua puta kē i a Puhi te kōrero i kī rā, "He tangata haere huarahi tēnei tangata, a Tāneatua. Kāti, ka whai te tipuna nei a Tāneatua i te awa o Ohinemataroa, e mōhiotia nei e tātau ko Whakatāne i tēnei rā, ka whai ia te awa ki uta.
Ka tae ki tētahi wāhi; ka whakarērea iho e ia tētahi o āna kuri, he tipua. Ko tōna whakaatu ināianei, he hiwi, ko Otarahioi te ingoa. Ā, ko te wāhi i tapaia tonutia ko Tāneatua. He taone tēnei wāhi ināianei, kāore i tawhiti mai i Whakatāne.
Ka whai te tipuna nei i te awa o Ōwhakatoro, hoatu haere ana i ngā ingoa mo tēnā wāhi, mo tēnā wāhi, arā, ko Te Karoro-o-Tāneatua, he maire tērā, ko Te Tāpapatanga-o-Tāneatua, ko Nga-tamāhine-a-Tāneatua, he pōhatu katoa ēnei kei roto o te awa o Ōwhakatoro. Ko te pūkaki o taua awa, nāna i tapa, ko Te-wai-pōtiki-a- Tāneatua. Kei konei anō hoki tētahi hiwi ko Otāneatua te ingoa, ā, ko te rākau nāna i whakatapu, ko Kākahutāniko tērā.
Mai i Ōwhakatoro ka hoake atu ia ki te awa anō o Whakatāne, i tētahi wāhi ka whakarērea iho e ia āna tamariki, he māhanga. Koinei rā ngā awaawa e kiia nei, ko Kānihi rāua ko Ōhora, a, ko Nga Māhanga tonu te ingoa o te wāhi.
Ki te pae maunga o Te Purenga, kei roto i tētahi repo, e huna ana tana kuri, a Mariko, ā, kei Ōriha, ko tētahi atu anō o āna kuri ko Te Pāhou te ingoa. He tipua tahi ngā kuri nei.
Ka tae a Tāneatua ki Te Kōhurutukuroa. He hiwi tēnei pātata atu ana i te marae kāinga o Ohāua-te-Rangi. I reira ka whakatā ia i raro i tētahi hīnau. I a ia e whakatoro atu ana ki te tiki hua mai i taua rākau, ka kōrero iho taua hua rā ki a ia ka kī, "Kaua ahau e kainga, ko te iho au o Kataka!" I tenei tonu, ka whakatapuhia e Tāneatua taua rākau, ka kī ia, "Ka whakarihia ahau, ka whakatō tamariki ahau." Ka tapaia taua hīnau rā ko Te-iho-o-Kātaka. Mai i taua wā ki tēnei, i runga i taua kōrero ana, ka haere te wahine huatea ki Te Iho o Kātaka, kia mai kore, ka whai uri. I te wāhi o Opūrākau, ka hangaia e Tāneatua tōna kāinga, ko whareariki te ingoa. I konei, ka waiho e ia te puhi nāna rā i mau mai i te waka o Mātaatua. Kei roto i te awa o Whakatane he pōhatu na Tāneatua i tapa ko Taku-ahu-te-kā. E ai ki nga kōrero he "uruuruwhenua", arā, he wāhi karakia whakamāhaki i te rangi mo nga tira haere. Kāre i tawhiti atu i konei he pōhatu tipua anō, ko Te Kōmata-o-te-rangi te ingoa. E kiia ana, mēnā ka whakatata atu he waewae tapu, kāore i roa ka ua te rangi.
I tae rawa a Tāneatua ki te pae maunga o Huiarau, a, ki roto hoki o te mārua o Ruatāhuna. Kei reira hoki ētahi atu wāhi nāna i whakaingoa. Mai i tēnei haere ana, ka hoki ia ki te tai moana, arā ki Otarahioi, a, oti atu ki roto o te riu o Tauranga, e mōhiotia nei ko Waimana ināianei. I Mohoaonui ka hī ōna pewa i te aua o te whenua, ka kiia tērā wāhi ko Matahi, na te hinga o nga pewa o Tāneatua. Ka tae te tipuna nei ki Tahora, ka whakatū tōna puni, ka tahu ia i tētahi ahi kōpae mōna. Enga ri, i wera tonu atu i tana ahi tētahi wāhi whenua. Kāti, ka tapaia tonu taua wāhi ko Te-wera-a-Tāneatua.
I hoki mai a Tāneatua ki Otarahioi noho ai. E ai ki nga kōrero a ētahi koroua o Tūhoe ka tika hoki kia mau pūmau tōna ingoa ki tēnei wāhi.
Otirā, koinei ētahi o nga kōrero a nga koroua mo tēnei tipuna mo Tāneatua, te tohunga o te waka nei o Mātaatua. Te tangata i kiia nei he haere huarahi, te tipuna o nga uri whakaheke o Mātaatua whānui tonu.