He korero mō Paikea
Nā Te Tari Mātauranga o Turanganui a Kiwa
Ngā Kaikōrero
Te Kaipānui
Paikea
Ruatapu, te teiana a Paikea
Ūenuku, te matua o Paikea
Haeroa
Paemahutanga te kōkā o Ruatapu
Tama tuatahi
Tama tuarua
Tama tuatoru
Tama tuawha
Tama tuarima
Te tokomaha
Ngā tama (tokomaha ratau)
Ngā tohorā
Te Wāhanaga Tuatahi
TE KAIPĀNUI: Kei te marae o te whare rūnanga o Uēnuku a Paikea rāua ko Ruatapu. E whakarērere manu tukutuku ana rāua. Tokomaha ngā tāngata e tūtū ana ki te mātakitaki. Kei te tino Mīharo rātou i ngā tokorua pūkenga nei ki te whakarere manu tukutuku.
PAIKEA: E Rua, titiro ki te tītaritari, ki te porotēteke o taku manu tukutuku. Titiro, kei te rere rārunga. Kei te totohu. Anā, kei te māunu. He toroa tonu.
TE TOKOMAHA: (Ka haka te tokomaha.)
Tītaritari, Tītaritari
Porotēteke, Porotēteke
Rere rārunga, rere rārunga
Totohu, Totohu, Totohu e!
RUATAPU: Āe e Pai. Engari, titiro ki te tītaritari, ki te porotēteke o taku manu tukutuku. He toroa anō hoki.
TE TOKOMAHA: (Ka haka te tokomaha.)
Tītaritari, Tītaritari
Porotēteke, Porotēteke
He toroa anō hoki
He toroa anō hoki
He toroa anō hoki, hei!
TAMA TUATAHI: E - i, te rawe hoki o te rere o tā Paikea.
TAMA TUARUA: E - i, te totohu o tā Ruatapu. He kāhu tonu.
TAMA TUATORU: Titiro ki tā Paikea. Ka mau te wehi!
TAMA TUAWHĀ: He tino tohunga ngā tokorua nei ki te whakarere manu tukutuku, nē?
TAMA TUARIMA: Titiro, kei te totohu tā Ruatapu.
TE TOKOMAHA: Auē! He aitua! Kua totohu iho ki runga i te tuanui o te whare o Uēnuku.
RUATAPU: Kei te pai. Māku, mā Ruatapu te tama a Uēnuku e tiki.
Ka piki ake a RUATAPU ki te whare o UĒNUKU ki te tiki i tana manu tukutuku.
Te Wāhanga Tuarua
TE KAIPĀNUI: Kei roto a Uēnuku i tōna whare rūnanga. Kei te tūtū tonu te tokomaha i waho. Kei te titiro atu rātau ki a Ruatapu kei runga i te tuanui o te whare rūnanga. Ka hāparangi ake a Uēnuku.
UĒNUKU: Ko wai koe e takatakahi nā i tōku tuanui?
RUATAPU: Ko au, ko tō tama.
UĒNUKU Ko taku tama ko wai?
RUATAPU: Ko au, ko tō tama ko Ruatapu.
UĒNUKU: Ko koe! Ko Ruatapu tama meamea! Tama kore kiko! Kutukutu! Mehemea ko Paikea, engari tēnā. Ko Paikea taku mātāmua. I aitia ai ia i te takapau wharanui. Māna anake e takatakahi tōku tuanui. Engari ko koe, he kutukutu noa iho.
Te Wāhanga Tuatoru
TE KAIPĀNUI: Mamae ana te ngākau o Ruatapu. Ka hāereere noa iho, ka kōrerorero ki a ia anō. Kei te raparapa ia he aha rawa tōna pāpā a Uēnuku, i kanga pērā ai.
RUATAPU: Auē, ngaukino ana te mamae i au. E tōku pāpā, e Uēnuku, e kore koe e mōhio i te whakamā i au nei e. He aha rawa au i taitaia? Auē ngaukino ana te mamae e.
Ka puta mai a Paemahutanga, te kōkā o Ruatapu, ka kite i te pōuri o tōna āhua. Ka pātai atu.
PAEMAHUTANGA: E taku tama, e Ruatapu. He aha rawa te pōuri e pēhi na i a koe?
RUATAPU: E - i, ko te mamae i au, nā tōku pāpā, nā Uēnuku. Nāna i kanga mai, "Ko koe! Ko Ruatapu tama meamea! Tama kore kiko! Kutukutu!" Auē te mamae e ngaukino nei i roto i ahau.
TE KAIPĀNUI: Tangi hotuhotu ana a Paemahutanga. Ka tauawhiawhi ia i a Ruatapu, ka waiata i tana waiata awha.
PAEMAHUTANGA:
Auē e taku tama e
Te mamae i a koe
Ngaukino mai nei e - i
Te wahine whakarauora
Kore aitia i te takapau wharanui
Mana kore tama e - i
Ko koe tama e - i
Uri a Wahieroa, a Rata
Kore hē e - i
To hē
He whānau i te wahine
whakarauora e - i
Te Wāhanga Tuawhā
TE KAIPĀNUI: Na te rangona i te waiata a tona kōkā, ka mārama a Ruatapu i te kangakanga o tona pāpā i a ia. Kātahi ka whakatakoto ia he tikanga whakautu.
RUATAPU: Māku e patu ngā tama mātāmua katoa a Uēnuku. Rātou i aitia i te takapau wharanui. Āe, kia noho ko au anake he uri mā Uēnuku. Me patua e au ngā tama mātāmua nei.
TE KAIPĀNUI: Ka huri te wā ki a te Haeora. E mahi ana a ia i tona waka, ka puta mai a Ruatapu.
RUATAPU: Tēnā koe e Hae.
HAEORA: Tēnā koe e Rua.
RUATAPU: E Hae, e whakarewa ana koe i to waka āpōpō?
HAEORA: Kātahi anō ka oti ahau i te hanga i toku waka. He aha koe i pātai ai?
RUATAPU: Tērā pea me whakarewa tō waka āpōpō. Kua kōrero atu ahau ki ngā tama mātāmua, ā, kua whakaae rātou mo te haere ki te hī ika āpōpō.
HAEORA: E pai ana ki a au. Hei te ata pō tonu ka haere. Māu e kōrero ki a rātou.
TE KAIPĀNUI Ka tatu te pō, ka haere a Ruatapu ki te mahi i āna mahi kino. Mā te kahupō hoki e huna. Ka pokaina he pūare, ka papuni ki te karemu. Kaingākau ana ia kia kore e hē āna mahi. Kātahi ka hoki ki te kāinga.
Te Wāhanga Tuarima
TE KAIPĀNUI: Kei waenganui moana a Haeora rātou ko Ruatapu, ko Paikea me ng tama katoa. Ko Ruatapu te kaihautu. Kei te takahi ia i te karemu ma tona rekereke kia kore hoki e kitea. I te taenga mai ki tō rātou tino taunga, ka whakahauhau a Ruatapu kia puta tonu atu, kia kore e kite atu i te tuawhenua.
RUATAPU: A ha ha! Hei konei ka ngaki ahau i te kanga a tōku pāpā. Titiro, ka tangohia te karemu nei, ka puta mai te wai. Ko au tō koutou oranga, engari kāore tōku aroha mō koutou. Mai i tēnei rā, ka noho ko au anake hei uri mā Uēnuku, mō ake tonu atu.
TE KAIPĀNUI: Ka patupatu a Ruatapu i ngā tama mātāmua. Kāore he aronga hei puta mō rātou.
RUATAPU: Anā to kai! Anā to kai! Anā to kai!
TE KAIPĀNUI Ka mau te wehi o te piu a Ruatapu i tana hoe patu. Kāhore i ārikarika te kohuru.
RUATAPU: Mā tō koutou mate rawa ka ngata tōku hiahia. Anā tō kai! Anā tō kai!
TE KAIPĀNUI: Nā tōna māharahara ki āna mahi kohuru, ka wareware a Ruatapu ki te karakia ki ngā tipua o te moana. Ka karanga a Paikea ki ngā tipua moana nei hei oranga mōna, kia kore hoki ia e patua e Ruatapu. Ko Haeora rāua ko Paikea anake kei te ora tonu. Kāore anō kia mate i a Ruatapu. Engari ka mōhio a Haeora tata tonu nei ka mate ia. Ka purua e ia nga kupu mō tēnei mahi kino, ki te kumu o Paikea, ka karanga atu.
HAEORA: E Pai, haere rā. Ka tae koe ki uta kei a Wehi kei a Kahutuanui te tau. Me whakarahi tō tārāuma ki a te Kahutuanui, me whāki atu ngā rongo kua pānga ki a koe mō tēnei mahi kino. Tēnā e tama, haere rā.
I muri tata tonu atu ka patu a Ruatapu i a Haeora.
Te Wāhanga Tuaono
TE KAIPĀNUI: Koropupu ana te moana i ngā tohorā. Ko ngā tipua kaitiaki ēnei nā Paikea i karanga hei oranga mōna. Kei runga a Paikea i tētahi o ngā tohorā. Ka mōhio ka ora ia, engari ka aroha tonu ia ki tana teina, a Ruatapu, ka karanga atu.
PAIKEA: E Rua, āwhea ake koe ka tae ki uta?
RUATAPU: Ko te tangata noho turuturu mai i te Marere-o-tonga ka whai uri ai. Haere rā koe e Paikea, otīa, mai i te maeko o te manu, kia tūpato. E kore au e tae atu i te whitu, i te waru, i te iwa, i te Ngahuru mātāmua rānei. Nā, hei te Ngahuru pōtiki, hei te Matahi, hei te Maruaroa hoki, ka whanatu ai au.
TE KAIPĀNUI: Ka kawea a Paikea ki uta Ka whakakaho a Ruatapu i te moana kia rere ngā ngaru nunui ki te hao i a Paikea rātou ko tana iwi. Kāore a Paikea mā i mate i te ngaru a Ruatapu, kei Marere (te tihi o Hikurangi) kē rātou e whanga ana. I te pōhututanga o te ngaru ki uta ka hoki moana anō, ka mate a Ruatapu. Me kī i konei, nāna tonu a ia i mate ai.
Ko Paikea me tāna tohorā ki runga i te whare o Whitireia i Whangara.
Hei matau,
He whakairo scrimshaw He whakairo "whai tohorā" Nā Norman Clark |