He kohi kōrero mō te moko

Nā Kingi Ihaka
Nā Phillip Paea te pikitia

Tā moko. Ko tēnei te ingoa i whakatakotoria e ngā kaumatua mō ngā whakairo i runga i te mata o te tangata. Nō reira anō te kōrero, "Kei tua i te awe mapara rā, he tangata, kua huri tōna wairua, tōna tapu, tōna hinengaro, me tōna titiro, ki ētahi atu." Me te titiro a ētahi atu ki a ia. Ehara te moko mō ngā tāne anake, engari e mauria ana e ētahi wāhine. Kia tika anō ngā tāngata hei mau i tēnei tohu. Ngā tāngata i mau moko, he rangatira katoa, he tino toa rānei, koia pea i kōrerotia ai, "kei muri i taua moko he tangata rerekē."

I ngā rā o mua, kia tae mai ki te wā e hiahia ana te tangata kia mokohia a ia, kua haere i te tuatahi ki te kōrero atu ki ōna mātua tūpuna. Kō rātou hei whakaaro me pēhea, he aha rānei te moko tika mona. Ko ngā tāngata mahi moko he tino tohunga. Rerekē anō ngā tohunga whakairo whare ki ngā tohunga tā moko. Engari āhua rite anō ngā ture tapu. I te wā e mokohia ana te tangata, me kaua a ia e pāpā ki tōna mata, kaua a ia e titiro i roto i te wai ki te āhua o tona moko. Kaua a ia e noho me te wahine, tāne rānei, kia ora rā anō ngā hakihaki o tona moko. Ēnei mea katoa, pēnā e kore te tangata e whakarongo, ka hē te takoto o te moko, kua ngaro te mana o taua tangata.

He mahi nui te whakarapa moko. Me takoto te tangata ki raro i runga i tōna tuarā, titiro ake ai. Kia tīmata te tohunga i te moko, auē! te mamae e! kapi pai ngā kanohi. Ko ēnei ngā wā e meatia ana hei wāhanga ako waiata, pao rānei. Ka heke te toto me te roimata, engari ehara i te roimata tangi noa iho. Me heke hoki te roimata ka tika, nā te āhua o tēnei mahi, kua mākūkū ngā kanohi o te tangata.

O ngā moko mano o te ao o ngā rangatira, kīhai tētahi i rite ki tētahi atu. Rerekē te āhua o tēnā o tēnā. Engari ko ētahi moko mō ngā kuia, i āhua rite ētahi ki ētahi atu. Kotahi atu anō te iwi e mau moko ana i runga i te kauae, ā, ko ētahi o ngā iwi o ngā moutere o Hapani. Engari ko ō rātou wāhine anake e mau ana i runga i ō rātou kauae, pēnei i ngā kuikuia o konei. Nā reira ko tātou anake, te Iwi o Aotearoa, ngā tāne rā, e mau moko ana i te katoa o te mata.

Mā te moko o te tangata ka mōhiotia atu ko wai ia. I mua tata i t e haerenga o te taua ki te pakanga, kua noho rātou me ngā kaitirotiro. Nā, ko ēnei kaitirotiro hei whakamārama atu ki ngā toa ko wai, o te ope hoariri, ngā tāngata tino toa ki te mau taiaha, patu, tewhatewha rānei. Kua tohungia e rātou te moko o taua tangata rā ki runga i te oneone, kia mōhio ai ngā toa ko wai tēnei tangata me tōna kaha ki te whawhai.

He maha ngā kōrero e pā ana ki ngā tohunga tā moko. Torutoru noa iho ngā tāngata e mōhio ana me pēhea, me aha rānei tēnei momo whakairo. Nō reira ka tino whakarangatiratia ēnei tāngata i runga i tō rātou tohungatanga. He kōrero tēnei e whai nei mō tētahi tohunga tā moko nō ngā rā o mua.

.....I tētahi wā i haere a Ngāpuhi ki te rohe o Hauraki. Ko te take i haere ai, he haere ki te tāhae i te tohunga tā moko o Hauraki hei tohunga mō rātou. Ko te tikanga, hei moko i tētahi tamaiti nō Ngāpuhi. Ko te matua o te tamaiti nei, he tino rangatira. Engari i tēnei wā kua kaumātua, kua māuiui, kua tata ki tōna okiokitanga. Ko tana hiahia kia mokohia tana tamaiti, kia tupu ake ia hei toa, hei rangatira mō tōna iwi. Ka mauria te tohunga tāmoko nei e Ngāpuhi mai Hauraki ki te Tai Tokerau.

Nā te mea he tohunga ia, i whakaae a Ngāpuhi kia mauria mai e ia tētahi o ōna wāhine hei hoa, me tana taonga tūturu, he mere pounamu. Engari ko te kōrero a Ngāpuhi ki te tohunga nei, kia mutu tana mahi, e patungia ana a ia e rātou ki tōna ake mere. Ko ēnei mahi te whakarapa moko e hia rānei marama, eke atu rānei ki te tau te roa o te mahi. Kia tika ai rā, kore a Ngāpuhi i hiahia kia mokohia anō tētahi atu tangata pērā i tā rātou rangatira, koia anō tētahi take e hiahia ana rātou ki te patu i te tohunga nei.

Ka roa te tohunga tā moko nei e noho ana i waenganui i a Ngāpuhi. I haere a ia ki ngā pakanga me rātou. I noho a ia pēnei i te tangata whenua nei, engari i roto i a ia te mōhio, ā te wā e mutu ai te moko i te tamaiti rā, kua patungia a ia. Nā reira, e hia kē tau te kaumātua nei e whakairo ana i te mata o taua tama.

Kua mate noa atu te rangatira tuatahi. Ia rā, ia rā, kua kite te iwi i te ātaahua me te pai o te moko. Kua mōhiō rātou horekau atu he tangata o tēnei ao pai atu i te kaumātua o Hauraki ki te whakatakoto moko.

Ka tae mai te wā kua mutu te kaumātua rā i tana mahi. Ka nui te pōuri i pā mai ki a ia, engari i koa a ia e patungia ana a ia me tōna ake mere. Nā, i waenganui pō ka patua te kaumātua o Hauraki e te tino toa o Ngāpuhi. Te take i patungia ai ia i te pō, kia māmā ai mō te haerenga o tōna wairua, a, mō te hokinga atu ki Hawaiki nui, Hawaiki roa, Hawaiki pāmamao. Engari i pēheatia te mere pounamu? Nō muri mai ka whakahokia e Ngāpuhi ki ngā rangatira me te iwi o Hauraki hei whakaatu i te mahi i oti tika, ā, me te whakaatu hoki i tētahi rongomau.

Nā, e pēnei ana te āhua o tēnei mea te tā moko i ngā rā o mua he mea tino tapu. Nō te taenga mai o tauiwi me ōna tikanga, ka tīmata ētahi tāngata ki te tūkino i te moko. I reira ka tīmata ngā tāngata ki te moko i te taurekareka. Kia oti te moko, kua patua, kua tapahia te upoko, ā, kua whakamarokehia e te auahi. I muri, ko hokongia ki ngā tāngata o runga i ngā kaipuke me ngā tāngata patu tohorā, kekeno hoki, e hāereere ana i ngā tai, i ngā tahataha o te motu.

I te haerenga o ētahi o ngā mātua ki tāwāhi, ka titiro ngā rangatira o ērā whenua ki a rātou. Auē, te mataku me te wetiweti i te tuatahi. Engari ka taunga rātou, kātahi ka kite i te ātaahua me te mīharo o ēnei ngā mata o ngā tūpuna rā. I reira ka kite rātou i te tino toa me te rangatira o tō tātou iwi, tāne, wāhine, te katoa.

I ngā rā o tata ake nei kua āhua rerekē. Ka nui ngā rangatahi e mau moko ana i nāianei. Ko ētahi he tino ātaahua, engari kei hea te mana? Rerekē ana. Pēnā te kaimau i te moko ka noho me te whānau, me ōna kaumātua, ka whakatakoto ai te tino pūtake e hiahia nei rātou ki te mau moko, ka pai. Engari tokohia ō rātou e pērā ana? He maha ngā rōpū o nāianei e kumekume ana i ētahi o ngā rangatahi kia uru atu ki ō rātou taha me o rātou kaupapa hoki. Ko tētahi ko te rōpū kuri, ko tētahi ko te rōpū ringa mangu, ko tētahi anō he rōpū kē atu. Kei hea te Māori tūturu i roto i ēnā moko? Ngā tāngata katoa o te ao kōwhatu i mau moko, he tangata tino mōhio, he rangatira, hetoa, ehara i te tangata kūare, tangata kore whakarongo ki ō rātou kaumātua. Ā, me te mea anō, he tangata tūturu ki te reo me ōna tikanga.

Ehara i te mea e tūkino ana i a rātou e mau moko ana i tēnei ao. Ka nui ngā tāngata e mau moko ana ināianei, engari i runga i a rātou he tohu rangatira, me te haere tika anō o te kaimau moko. Nō reira, ēnā ō koutou e hiahia ana ki te mau moko, i te tuatahi me haere ki te kōrero ki ngā kaumātua o tōu ake rohe, mā rātou koe e tautoko e tohu rerekē ake rānei. Ā, me te mea anō, mā ngā tohutohu o te korero nei pea koe e whakamātauhia: "Kei tua i te awe mapara ra, he tangata kē ".

Ki runga ^