Ko mua
Kai mua ko ngā kuia me ngā koroua e whakatikatika ana i ā rātau mahi. Kai te whakarite rātau i ngā kōrero, i ngā karanga, i ngā mihi, i ngā whakapapa, i ngā ture, i ngā mate, i ngā kaupapa hoki o te hui. Kai te whakarite hoki mā wai e kōrero ngā wāhanga o ngā whaikōrero. Kua oti. Kua tutuki. Kua tō te rā. Kua pōuri. Hara mai tamariki mā, kua rahi mō tēneki rā. He rā anō āpōpō. E moe kia māheahea ai kōtou mō āpōpō.
WHITI! WHITI! HEI!
Te whakaeke
Ko te rā tuarua tēneki. Titiro tamariki mā. Whakarongo. Kia mau pai. Kua tae mai te manuhiri. Ko Te Rewarewa te marae. Ko Te Pūrewa te tangata. Ko Te Rangimoaho rāua ko Kura-mihi-rangi ngā whare.
Ko wai te manuhiri?
Ko ngā uri tonu o Tūhoe kai ngā pito o te whenua e noho ana. Kua hoki mai rātau ki ngā whakatupuranga, ki ngā karangatanga maha, ki ngā maunga me ngā awa kōrero, ki te okiokinga o te iti a Tūhoe. Kia hono ai rātau i roto i tēnei ao whakamarara, ao hurihuri, ao rangirua.
Kua rere te karanga a te tangata whenua.
"Hara mai e te manuhiri
Hara mai ra e. . . e. . . !
Mauria mai ngā mate o ngā rā
O ngā marama
O ngā tau i. . . e. . . !"
Kua whakahoki mai te manuhiri.
"Karanga mai rā !
Karanga mai rā !
Karangatia mai rā ngā mate
Kai roto i a mātau
Karanga mai rā !
Karanga mai rā !"
Kua eke mai. Kua tangi. He aroha mō rātau kua ngaro ki te pō.
Kua tutuki. Kua rere te aroha, te pōuri, te mamae. Kua rere ināianei ngā whaikōrero. Ko te tangata whenua ka tū tuatahi. Ka mutu rātau, ka huri ki te manuhiri.
"Te iti a Tūhoe.
Hara mai ! Hara mai !
E, nō muri nei ka kīia,
Tūhoe moumou taonga, moumou kai,
Moumou tangata ki te pō !"
He whakaaraara, he tauparapara, he mihi, he poroporoaki, he whakatauākī, he take, ngā korero i oti ki runga i te marae. He waiata hoki.
"Taku rākau e
Tau rawa ki te whare e
Ka ngaro a takahi e
Te whare o te
kahikatoa. . . ."
Kua ea ngā whaikōrero. Kua hono, kua kotahi te tangata whenua me te manuhiri i te tangi, i te kōrero. Kua rūrū, kua hongi. Koineki ngā tohu tinana o te kotahitanga.
Te whakarāpopototanga
- Ko mua o te marae te wāhi whakahaere o ngā karanga, o ngā mihi, o ngā kōrero. Koineki hoki te wāhi whakaeke o te manuhiri.
- Ko te nuinga o ngā kōrero o mua i te marae he whakapiri, he whakahono, he whakakotahi i te tangata whenua me te manuhiri.
Hei mahi
- He aha te tikanga mō te whaikōrero i tōu iwi?
- He aha te wahine i whakaaetia i kore rānei e whakaaetia kia tū ki te kōrero i runga i te marae o tōu iwi?
- He aha ngā kōrero mōhio koe o tōu marae, tōu hapu, tōu whare?
- He aha te whakaaraara, te tauparapara? He aha te take o wēneki mō te whaikōrero?
- Ko tēhea te wāhi nui ake ki ōu whakaaro, ko mua, ko muri rānei o te marae?