He kupu whakataki
Rewi Manga Maniapoto
He whakaputanga whakaharahara mō tētahi o ngā tīpuna rangatira o tērā rautau, kia nui tonu ai te maiohatanga ki a rātou i whakamomori, i tūtehu ki te pupuri i ō rātou whenua.
Ko ēnei taipitopito kōrero hei āwhina i te pouako, i tuhia hei whāngai atu ki te reanga taumata tuarima. Ko tōna tino tūwāhi whakaakoranga kei te marautanga tikanga ā-iwi, kei tōna whenu, arā, ko te ao hurihuri.
Ko ngā whāinga paetae ko ērā whāinga paetae e rua o te ao hurihuri, taumata 5, kei te whārangi 77 o te marautanga tikanga ā-iwi.
E rima ngā ngohe, e whā tekau miniti te roanga o ia ngohe. Hei tāpiri atu ki tēnā ngohe, ki tēnā ngohe, ko tāna anō tāwhera pepa mahi hei hāpai i ngā whāinga paetae me te kōrero pūrākau hoki.
Ko ngā tukanga tikanga ā-iwi, arā, ko te pakirehua, te tūhura uara mā te whakatau kaupapa pāpori, e whakaatatia ana i roto i ngā ngohe.
Hei tauira tīmatatanga whakaako
E pai ana, kia pānui tonutia e te pouako te kōrero o roto i mua atu o te rangi ka toha ai ki ngā ākonga. Nā te maha o ngā tino whai pānga a te rangatira nei, tērā pea, me pānui noa ngā whārangi e rua, ka whakamahi ai i ngā ariā matua, ngā nekehanga, te tāutu i ngā kupu hou me te tuku pātai hei aki i ā rātou whakawhitinga kōrerorero.
Whakamahia ngā ākonga ki te tuhi i ngā mea nā te katoa i whakatau, ki roto i ā rātou pukapuka, kia whiwhi kōrero ai rātou ina ka kimikimi anō rātou mai i te kōrero pūrākau. Meinga kia whiwhi tonu te ākonga kotahi ki tāna ake pukapuka wharekura.
Ngā hono ki ētahi atu marautanga
Ahakoa kua tuhia ngā ngohe e whai ake nei hei āwhina i te whakaheinga o te marautanga Tikanga ā-iwi, kāore e kore ka whakapakari aua ngohe i ngā pūkenga whakawhitiwhiti whakaaro, rangahau, whakaraupapa mōhiohio hoki o ngā ākonga i roto i te reo Māori. Nā reira, ka taea te kī mā te whakaoti i ēnei ngohe ka paku whakareia ngā pūkenga reo o ngā ākonga i roto i ngā whenu pānui, kōrero me te tuhituhi o Te Reo Māori i roto i te Marautanga o Aotearoa, inā koa kei ngā kōeke 5–8. Ka āwhina anō hoki ēnei ngohe ki te whakapakari i ngā pūkenga o ngā ākonga ki te whakaoti i ēnei o ngā paerewa paetae o Te Reo Rangatira, kōeke 1, o te Taumata Mātauranga ā-Motu, arā:
- Te Reo Rangatira 1.2 Kōrero i ngā horopaki huhua noa
- Te Reo Rangatira 1.3 Pānui i ngā horopaki huhua noa
- Te Reo Rangatira 1.5 Tuhituhi i ngā horopaki huhua noa.
Te taumata mātauranga ā-motu
Me kī anō hoki ka whakapakari ngā ngohe nei i ngā pūkenga me ngā tukatuka e hiahiatia ana e ngā ākonga ki te whakaoti i ngā paerewa paetae e 5 o ngā tikanga ā-iwi, kōeke 1, o te taumata mātauranga ā-motu, ahakoa kāore anō ēnei kia tuhia ki te reo Māori. Ko aua paerewa paetae ko:
- te tirotiro i ngā panoni i roto i te pāpori
- te tirotiro i te whai wāhi a te tangata i roto i te pāpori
- te whakahaere i tētahi pakirehua tikanga ā-iwi
- te tirotiro i ngā waiaro rerekē o ngā rōpū rerekē
- te whakatakoto i ngā mahi me mahi ki te whakatau i tētahi take pāpori.
