Te kawa tapu o te Arawa – he takina
Nā Joe Malcolm
Nā Gus Hunter ngā pikitia
Tihē Mauri Ora!
Takina te Kawa.
Mai i te Kawa tuatahi
Ki te Kawa tuangahuru
Ka takina anō te Kawa.
Ko tētehi kōrero e tika ana ki runga i tēnei kaupapa, ko te whakamārama pēnei ana nā, ahakoa he aha te mea, ahakoa kei hea, ko te whakatakoto ture tētehi mea nui. Kārekau he mea kotahi o te ao, e kore e whakatakotoria he tikanga mōna. Kia kōrero mō te whakatupu kai, ka whakaritehia he tikanga, kōrero mō te toumou wahine, tērā anō ōna tikanga, kōrero mō te hī ika, he tikanga anō hoki to tērā, kōrero mō te hanga whare, koirā anō, he tikanga anō hoki tona. Ka pērā haere tonu. Kia noho kau tātau ki runga i te marae, kei reira ka kitea te huhua o tēnei mea te tikanga.
He tikanga tō ngā mea katoa - te manaaki manuhiri, te whāngai i a rātau ki te kai, te pōhiri tangata, ngā wāhi nohanga mo te wahine me te tāne, te hora whāriki, aha noa, aha noa. Kei a Te Arawa ōna tikanga ki runga i te marae me ōna āhuatanga katoa. He pērā anō te kawa. Ka pā te kawa me ōna ritenga ki ngā mea katoa - mō te whakawhānau tamariki, mo te hanga whare, mō te whakaora tūroro, mō te tuku tangata kua mate, mō te whakairiiri kōhungahunga, otirā mō nga āhuatanga huhua noa atu. E mau haeretia ana ōna tikanga i roto i ngā karakia kei roto i nga mahara o ngā tohunga e noho ana. Kia tae ki nga wā e tika ana, kua rukerukena, mea rawa ake, kua rongohia e te ao. Kāti, he tikanga anō te tikanga, he kawa anō te kawa. Ko te pātai kē, e pēhea ana te rerekē o tētehi i tētehi? Kia waiho mai māku anō taku pātai e whakahoki. Ko tēnei mea te tikanga, nā tāua noa iho i hanga, arā, nā tāua, nā te tangata.
Engari anō te kawa - he mea i ahu kē mai i Te Atua. Ko tōku nā kawa tō Te Arawa, nā Te Atua. I ahu mai ia mā roto mai i ngā karakia. Ka kiia ko tēnei mea te kawa, he tapu - e kore e taea e te tangata te takahuri, te whakarerekē rānei. He taonga i waihangatia mai i te pō rā anō. Tērā e kīia, ko te tūturutanga o te kawa, mō te tomo whare. Ko te take e whakahuahuatia ana mō te whakatuwhera whare, kei te wā e karakia haeretia ana a waho o te whare, a roto hoki, ka tikina e ngā tohunga ki te rākau kawakawa, ka taia ki ngā pakitara. Koia ka huaina ki te kōrero rā, ko te tainga o te kawa, arā, ko te tainga o te whare tūpuna ki te kawakawa. He wā e rongohia e karangatia ana, ko te whare tūpuna a Tamatekapua kua kawaina kētia. Ka mōhio ai, ko te whare i kōrerotia rā, kua taia ōna pakitara ki te kawakawa. Arā nō te pātai, nōnahea te kawanga o te whare rā?
He whakamōhio tēnei ki ngā momo whakahuahua mō te kupu nei mō te kawa.
Hei tirohanga atu mā tātau, e hua ake ana te kōrero nei, i roto kē mai i te rākau. Kia noho ki runga i te marae, ka taka katoa ōna āhuatanga ki raro i te kawa tuahokotahi mā rua, ko te kawa tēnei mō te marae. Kei raro i tēnei o ngā kaupapa, e rārangi ana ngā tikanga mō te tū a te wahine, me te tū a te tāne. Kei tua atu ko ngā tikanga mō te whaikōrero, mō te hari waiata, mō te tū ki te haka, mō te whakapapa, mō te pupuri i te tapu o runga i te marae, me ērā atu āhuatanga katoa. Ka mahara te iwi i te wā e haere ana ngā mihimihi i runga i te marae, kua kotiti ngā kōrero.
Mā ngā rangatira whaikōrero tonu hei whakatika i taua kotititanga, otirā, mā ngā taketake o te marae, kia hoki mai ki te wāhi tika, kia whai anō i te kawa. Ki te tika mai i runga i ngā tohutohu, ko te painga rawa atu tērā. Kua noho ngā iwi i runga i te aroha me te rangimārie Ki te kore, heoi anō, kua taukumekume, kua taupāngutu, kua mārō atu, kua mārō mai.
Kei konei kua haere ngā kōrero hahani, ngā hamumu taumaha, taunu hoki i te tangata. Nā wai i taunu ai tētehi ki tētehi, kua whakaaria ngā taonga o neherā anō, arā, te kaioraora, te pōkeka, me ērā atu mahi a rātau i tuku whakarere iho. Mā tēnei āhuatanga, kua kore e tau te noho; mea rawa ake kua tū pōrangi ki te haka. Irā te nui o ngā waha ki te hāmama. Ka kitea ai tēnei mea te pōkeka e mahia ana e te wāhine, e te tāne; e tū rārangi ai te tangata i tō rātau matua. Hūpeke rawa ai ngā tāne, me te whiu o ngā ringa, whētero ai ngā arero i te kaha whakatakariri. Ko ngā reo arā kē kei nga kapua o te rangi e tīwaha ana; me te whatatiri te āhua. Ko te tū ko te torotika tonu, e piko ai ngā waewae, me te whekene anō o ngā niho ki te whakahīhī atu ki te tauhou. Kāore, kua tītakataka te tū a te wāhine me te auē haere o ngā waha. Ko te māramatanga tērā o ngā kuia matatau ki ērā mahi, ki te whakaiti tangata, ki te whakatūtūā. Kitea rawa ake, kua puta ki mua rawa o te matua, ki reira hīhī ai i ngā panekoti, ki te whakaatu atu i ngā hūhā. Ko te ikeiketanga tēnei o te tapu o te whakatīkai i te tangata pokanoa. E mahi pea e kui mā, e koro mā, i ā koutou mahi.
Tikina atu i tērā o ngā kawa, arā, i te kawa tuangahuru mā whitu — mō te tangata tēnei.
E tatakungia ai ngā whakahekenga mai i te pō. Tērā e kitea ai nga waka huhua o te motu me nga honohononga. Ka puta i roto i te tini o te kōrero a Te Arawa me ōna kārangarangatanga. Mā te tapu o ngā hamumu, me te manawapā o ngā tataki, ka mau ngā kōrero hei taonga mō ngā whakatupuranga. Ko te mea nui, kia kimihia ngā tikanga mō tēnā āhuatanga, mō tēnā āhuatanga, kia noho pai te kōrero. Ka kore, ka mahi kuāre noa iho, kei tōna takiwā kua papahoro.
I kī ake i te tīmatanga rā, huhua ngā kawa. Ko te kawa mō te wānanga ko te kawa tuangahuru mā tahi. Ka puta tēnei mō ngā hunga ka tohia mō ngā mahi wānanga. Ehara kau i te mea ka tohia katoatia. Kao. He mea ka tohia, he mea e kore e arongia. Ka takoto rawa nga wāhanga mahi me nga whakaritenga e noho tauira ki te ako, pō ao, pō ao, a, mutu noa. Koira anō mō te tū taua: ko te tuangahuru mā ono tēnei. Ka puta ōna whakarite mō te rui. Kei reira ngā karakia hei kawe atu i nga tikanga mō te mau rākau, mo te karo patu, mō te whakararau i nga mahara, me ērā atu āhuatanga.
Waiho ki konei tēnei kōrero mutu noa iho ai, tātemea, e kore e taea kia kapi katoa ngā kōrero mō ō tātau kawa. Hei aha i ēnei hamumu torutoru noa iho nei. Waiho atu ērā o ngā kawa. Arā atu, arā atu, te roanga atu o ngā whakamārama: ka roa e whakatakoto kōrero ana. Engari, kei tēnā waka, kei tēnā waka ōna kawa, me ōna tikanga; mā rātau e piki mai, mā rātau e kake mai.
Tērā ka eke, ka poupoua.
Haumi e! Hui e! Taiki e!